594,595 (2)

miesiącach jego życia. Obecnie omówimy niektóre z tych form, jak sądzimy najistotniejsze.

Postulat włączania rodziców w proces usprawniania dziecka stwarza konieczność zapewnienia im stałej, fachowej pomocy medycznej, psychologicznej i pedagogicznej. Służą temu tzw. programy wczesnej interwencji realizowane przez rodziców przy pomocy i pod kontrolą specjalistów (U. Bronfenbrenner 1975). Przykładami takich programów są: oregoński program rehabilitacji dla dzieci niewidomych do lat 6 (T. Majewski 1983), program wczesnej stymulacji rozwoju psychicznego dziecka w wieku od 2 do 7 lat R. Hebera, system wczesnej stymulacji rozwoju intelektualnego dziecka L. Dunna i J. Smitha (J. Kostrzewski 1979) lub program PORTA-GE dla małych dzieci upośledzonych umysłowo (R. Manttari 1985).

Programy wczesnej interwencji mają na celu jak najwcześniejsze wykrycie i wyeliminowanie lub skorygowanie występujących u dziecka nieprawidłowości, a także zapobieganie tym zaburzeniom, których wystąpienie można przewidywać. Programy te obejmują stymulację rozwoju ruchowego dziecka, stymulację i korektę rozwoju jego funkcji poznawczych i języka, wyrobienie samodzielności w podstawowych czynnościach życiowych oraz usprawnienie społeczne dziecka. Ponadto dużą rolę przypisuje się postawom rodziców wobec dziecka oraz terapii przez zabawę.

Praktyczna realizacja programu wczesnej interwencji polega na cotygodniowych wizytach specjalisty (np. psychologa lub pedagoga) w domu dziecka. Rodzicom proponuje się do wykonania 2-5 konkretnych zadań. Następnie specjalista uczy rodziców, jak mają prowadzić zalecone ćwiczenia. Otrzymują oni listy czynności, które dziecko powinno opanować w obrębie danej sprawności. Przez tydzień, codziennie rodzice realizują zalecone ćwiczenia oraz notują swoje uwagi i obserwacje. Po tygodniu, w trakcie następnej wizyty specjalista omawia z nimi przeprowadzone ćwiczenia, udziela porad i wskazówek i zaleca nowe lub to samo zadanie.

Programy wczesnej interwencji mają wiele zalet. Przede wszystkim pozwalają objąć systematyczną, fachową opieką rodziny wychowujące małe niepełnosprawne dzieci oraz pozwalają na wczesne rozpoczęcie oddziaływań rehabilitacyjnych. Zapewniają one stały, niezakłócony przepływ informacji w triadzie specjalista-rodzice-dziecko. Dzięki programom rodzice mogą skutecznie wspomagać rozwój dziecka oraz realistycznie oceniać jego postępy przez analizę tego, co dziecko robiło w najbliższej przeszłości, co robi aktualnie i co powinno robić w najbliższej przyszłości (A. Twardowski 1989).

Niestety w Polsce nie stosuje sit na szerszą skalę programów wczesnej interwencji. Dotychczas na niewielką skalę, ale z dużym powodzeniem zastosowano program udziału rodziców w procesie rehabilitacji dzieci z przepukliną oponowo-rdzeniową (J. Ślenzak 1979). Wydaje się, że tego typu działalność może być rozwijana przez stowarzyszenia rodziców. Tym bardziej, że T. Gałkowski, J Smoleńska i K. Zaorska opracowali np. program wczesnej stymulacji rozwoju poznawczego dziecka od 6. do 48. miesiąca życia (por. I. Wald 1972). Również B. Markowska przygotowała system ćwiczeń stymulujących rozwój sprawności intelektualnych (J. Kostrzewski 1979).

Sprawdzoną i często stosowaną formą pedagogizacji rodziców są dwutygodniowe turnusy rehabilitacyjne dla niepełnosprawnych dzieci i ich rodziców. Turnusy takie są organizowane dla dzieci upośledzonych umysłowo, autystycznych, niewidomych, niesłyszących, z uszkodzeniem narządu ruchu, chorych na padaczkę i in. Organizatorami turnusów są stowarzyszenia rodziców i organizacje inwalidzkie. Celem turnusów jest m.in. nauczenie rodziców konkretnych sposobów postępowania z dzieckiem, umożliwienie im wzajemnej wymiany doświadczeń, pomoc w akceptacji dziecka i jego realnej ocenie. Rodzice są zapoznawani z różnymi rodzajami ćwiczeń korekcyjnych, zabaw i zajęć usprawniających dziecko. Specjaliści biorący udział w turnusie dążą do wytworzenia u rodziców umiejętności poznawania dziecka i właściwej oceny jego zachowań. Szczególnie istotne jest, aby nauczyli się oni trafnie spostrzegać i interpretować u dziecka: preferowane czynności, sposób percepcji otoczenia, jakość porozumiewania się, ujawniane potrzeby, a także osiągane przez dziecko sukcesy i zagrażające mu porażki (H. Olechnowicz 1977). Dokładne rozeznanie w wymienionych właściwościach pozwala na organizowanie dziecku odpowiednich zajęć.

W warunkach turnusu specjaliści pełnią funkcję współpracowników i partnerów rodziców. Przyjętą zasadą jest, że rodzice biorą udział w zajęciach organizowanych dla dziecka. Specjaliści prowadzący zajęcia (psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, kinezyterapeuci i in.) demonstrują poszczególne ćwiczenia, a następnie prowadzą szkolenie instruktażowe.¹ Szkolenie składa się z następujących etapów: opisu i objaśnienia sposobu prowadzenia danego ćwiczenia, pokazu jego prowadzenia, prób

595

1

Należy zaznaczyć, że szczegółowy program turnusu oraz skład osobowy zespołu specjalistów zależy od wielu czynników: typu niepełnosprawności dziecka, liczby uczestników, wieku dzieci, warunków lokalowych, w których odbywa się turnus itp.