238

238 Epoka osmańska

Mury większości wielkich miast niczemu już nie służyły, zarówno dlatego, że w otaczających wsiach Osmanowie zaprowadzili porządek, jak i dlatego, że rozwinęła się artyleria, co sprawiło, że okazały się one nieprzydatne do obrony. Niektóre z murów rozebrano, inne przestano wykorzystywać; miasta rozszerzały się na przedmieścia rezydencjonalne przeznaczone dla rosnącej liczby ludności. Bogaci mieszkali w centrum miasta, w pobliżu siedzib władców lub w dzielnicach, na które rozciągały się ich wpływy; mieszkali też na przedmieściach, gdzie było świeże powietrze i dużo wolnej ziemi. Rzemieślnicy, drobni kupcy i biedota mieszkali w ludowych dzielnicach, które rozmieszczone były wzdłuż tras handlowych. W Aleppo była to Dżudajda, Bab Najrab i Bankusa; w Damaszku: Suk Sarudża i Majdan, ciągnące się wzdłuż drogi prowadzącej na południe, którą z Hauranu przywożono zboże i którą pielgrzymi udawali się do świętych miast. Natomist w Kairze była to Al-Husajnijja, leżąca na północ od centrum starego miasta, wzdłuż trasy, którą przybywały syryjskie karawany, a także Bulak, port na Nilu.

W dzielnicach tych, jak wynika z niektórych zachowanych świadectw, rodziny, z wyjątkiem tych najbiedniejszych, posiadały swoje domy, dlatego też ludność tamtejsza była osiadła. W okresie osmańskim istniała, jak się wydaje, tendencja do separowania się dzielnic na podstawie kryteriów religijnych łub etnicznych. Dżudajda w Aleppo była głównie chrześcijańska; w Damaszku istniała dzielnica kurdyjska, a rejon wokół meczetu Ibn Tuluna w Kairze zamieszkiwała głównie ludność z Maghrebu. Skupiona wokół meczetu, publicznej studni i małego targu, dzielnica ta była ośrodkiem życia dla jej mieszkańców, jednoczących się w ceremoniach zarówno publicznych (wyjazd i powrót pielgrzymów, Święto Paschy lub Wielkanoc), jak i prywatnych (urodziny, ślub i śmierć), chronionych nocą przez strażników i bramy. Jednakże przynajmniej ze względu na działalność gospodarczą mężczyźni przekraczali te granice i wszystkie wartswy społeczne spotykały się na targu.

Osmańska polityka podatkowa oraz rozwój handlu z Europą prowadził do wzrostu znaczenia chrześcijan i żydów w życiu miast. Żydzi zdobyli wpływy jako bankierzy pożyczający pieniądze centralnemu rządowi lub prowincjonalnym namiestnikom oraz jako dzierżawcy podatkowi. Poza tym, w innym środowisku, ogrywali znaczącą rolę jako rzemieślnicy i handlarze drogimi metalami. Żydowscy kupcy zajmowali ważne miejsce w handlu w Bagdadzie, a żydzi z Tunisu i Algieru, z których wielu było pochodzenia hiszpańskiego, wyróżniali się w wymianie z północnymi i zachodnimi obszarami Morza Śródziemnego, Rodziny greckie, które mieszkały w dzielnicy Fanar w Stambule, kontrolowały znaczną część handlu zbożem i futrami z rejonami Morza Czarnego. Ormianie odgrywali ważną rolę w handlu jedwabiem z Iranem. W Aleppo i w innych miejscowościach zamieszkałych przez zachodnich kupców, chrześcijanie pełnili funkcję pośredników, pomagali im kupować towary na eksport i sprzedawać to,