224

224 Epoka osmańska

większością spraw gospodarczych; żydzi byli wpływowymi bankierami, Grecy odgrywali ważną rolę w handlu morskim, a w wieku XVI Ormianie nabrali znaczenia jako kupcy handlujący irańskim jedwabiem.

Osmanowie a tradycje muzułmańskie

Takie tytuły władców osmańskich jak padyszah czy sułtan wskazywały na związki z perską tradycją władzy królewskiej. Ale władca osmański był dziedzicem wyraźnie muzułmańskiej tradycji, a więc mógł twierdzić, że sprawuje prawowitą władzę o charakterze muzułmańskim. To podwójne roszczenie ujawnia się w tytułach, jakich używano przy redagowaniu oficjalnych dokumentów:

Jego Majestat, zwycięski i odnoszący sukcesy sułtan, władca wspomagany przez Boga, którego strojem jest zwycięstwo, padyszah, którego sława sięga niebios, król królów, który jest jak gwiazdy, korona królewskiej głowy, cień Dostarczyciela, kulminacja królestwa, kwintesencja księgi losu, granica równonocy wyznaczająca sprawiedliwość, doskonałość wiosny majestatu, morze dobroci i humanizmu, kopalnia klejnotów szczodrości, źródło wspomnień o waleczności, objaw świateł radości, ten który ustawia sztandary islamu, który wypisuje sprawiedliwość na kartach czasu, sułtan dwóch kontynentów i dwóch mórz, władca dwóch wschodów i dwóch zachodów, sługa obu świątyń, imiennik wysłannika ludzi i dżinnów, sułtan Muhammad Chan¹.

Czasami Osmanowie posługiwali się również tytułem kalifa, ale w tym wypadku nie chodziło o roszczenie sobie prawa do owej uniwersalnej czy wyłącznej władzy, jaką powszechnie przypisywano wcześniejszym kalifom. Sugerowano raczej, że sułtan osmański był czymś więcej niż lokalnym władcą, który wykorzystywał swoją potęgę dla celów usankcjonowanych religijnie. Czasami osmańscy autorzy przypisywali sułtanowi dominującą pozycję w świecie islamu, nazywając go „wyniosłym kalifatem”.

Osmanowie bronili granic islamu i rozszerzali je tam, gdzie tylko to było możliwe. Niebezpieczeństwo zagrażało im z kilku kierunków. Na wschodzie panowali irańscy Safawidzi; walka Osmanów i Safawidów o władzę w Anatolii i Iraku stopniowo nabierała charakteru religijnego, ponieważ Safawidzi ogłosili szyizm oficjalną religią swojej dynastii, a wraz z ekspansją imperium na główne ośrodki wysokiej kultuiy miejskiej islamu Osmanowie stawali się w coraz większym stopniu sunniccy. Z drugiej strony znajdowały się potęgi chrześcijańskiej Europy. Imperium bizantyjskie zniknęło wraz z upadkiem Konstantynopola w 1453 roku. Prawosławne państwo powstające w Rosji i twierdzące, że jest dziedzicem Bizancjum rozpoczęło inwazję na południe w kierunku Morza Czarnego dopiero w XVII wieku. Główne wyzwanie nie przyszło

1

Cyt. za: T. W. Arnold, The Caliphate, nowe wyd., Londyn 1965, s. 203.