266

Rozdział 16

Panowanie europejskie a rządy reformatorskie

(1800-1860)

Ekspansja europejska

Pierwsze próby odzyskania utraconych pozycji przez rząd imperialny zostały przyspieszone w wyniku wojen między Francją czasów Rewolucji, a potem Napoleona, i innymi państwami europejskimi. Wojny te wstrząsały Europą między rokiem 1792 i 1815 i toczyły się wszędzie tam, gdzie mogły dojść europejskie armie albo gdzie mogły dopłynąć europejskie floty. W różnych okresach armie francuskie, rosyjskie i austriackie okupowały części europejskich włości sułtana. Po raz pierwszy morska potęga Wielkiej Brytanii i Francji ujawniła się we wschodniej części Morza Śródziemnego. Doszło do tego, że flota brytyjska próbowała wejść w cieśniny prowadzące do Stambułu. W 1798 roku francuska ekspedycja pod dowództwem Napoleona w walkach z Anglią zajęła Egipt. Francuzi przez trzy lata władali tym krajem. Stąd starali się dotrzeć do Syrii, ale w wyniku brytyjskiej i osmańskiej interwencji byli zmuszeni się wycofać. Wtedy to doszło do pierwszego przymierza wojskowego między Osmanami a krajem niemuzułmańskim.

Był to krótki epizod; niektórzy historycy podawali w wątpliwość jego znaczenie, inni zaś uważali go za początek nowej ery w dziejach Bliskiego Wschodu. Była to pierwsza większa inwazja państwa europejskiego na terytorium kraju leżącego w centrum świata islamu, a także pierwsze zetknięcie się jego mieszkańców z nowego typu władzą wojskową oraz z rywalizacją mocarstw europejskich. Muzułmański historyk Al-Dżabarti, który mieszkał w tym czasie w Kairze, szczegółowo i bardzo żywo opisał wrażenie, jakie wywarli najeźdźcy.