159

Tradycje islamu 159

Ten ruch ku jedności z Bogiem wpływał zarówno na uczucia, jak i na umysł i duszę. Odpowiednio do poszczególnych etapów pojawiały się łaski (hal, l.mn. ahwal), emocjonalne stany lub żywe doświadczenia, które znajdowały wyraz jedynie w metaforach i obrazach, jeśli w ogóle były przekazywane. W języku arabskim i w innych językach literackich islamu stopniowo ukształtował się język poetyckiego obrazowania, za pomocą którego poeci próbowali odtworzyć stany łaski pojawiające się na drodze do poznania Boga oraz poczucie jedności, które było jej celem; były tam obrazy ludzkiej miłości, w której kochanek i ukochana osoba odzwierciedlali się nawzajem, obrazy upojenia winem, wyobrażenia duszy jako kropli wody w boskim oceanie albo obrazy słowika poszukującego róży, będącej przejawem boskości. Przekaz poetycki był jednak wieloznaczny i nie zawsze łatwo ustalić czy poeta próbuje wyrazić miłość ludzką, czy też miłość do Boga.

Poważni i oddani wierze muzułmanie zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństw tej drogi; podróżny mógł się zgubić, łaski mogły go skusić. Na ogół przyjmowano, że niektóre ludzkie dusze były w stanie poruszać się samodzielnie po tej ścieżce duchowej, gdy nagle popadały w ekstazę, lub były prowadzone bezpośrednio przez zmarłego nauczyciela czy nawet samego Proroka. Uważano jednak, że dla większości konieczne było przyjęcie nauk i nadzoru kogoś, kto uczynił większe postępy w tej dziedzinie, kto jest mistrzem życia duchowego (szajchem, murszidem), Popularne stało się powiedzenie, że „ten, kto nie ma swojego szajcha, dla tego szajchem jest diabeł”. Uczeń winien okazywać bezwzględne posłuszeństwo swojemu mistrzowi, powinien być bierny jak zwłoki w rękach tego, kto je myje.

Pod koniec wieku X i XI nastąpiły kolejne przekształcenia. Podporządkowani temu samemu mistrzowi, zaczęli się uważać za jedną rodzinę duchową zmierzającą tą samą drogą (tarika). Niektóre z tych „rodzin” istniały przez długi okres; przyznawały się do genealogii sięgającej wielkiego mistrza życia duchowego, od którego pochodziła nazwa tariki, a przez niego samego do Proroka, za pośrednictwem Alego lub Abu Bakra. Niektóre z tych „dróg” lub „zakonów” obejmowały wielkie obszary świata islamu. Upowszechniali je uczniowie, którym mistrz udzielił „lekcji” nauczania jego drogi. W większości wypadków nie byli specjalnie zorganizowani. Niektórzy uczniowie danego mistrza zakładali swoje własne zakony, ale na ogół uznawali związki z osobą, dzięki której poznali ową drogę. Wśród najbardziej popularnych i rozpowszechnionych wspólnot były takie, które powstały w Iraku, jak na przykład rifa’ijja sięgająca XII wieku, suhrawardijja założona w XIII wieku i najpopularniejsza ze wszystkich; kadirijja, której nazwa wywodzi się od bagdadzkiego świętego Abd al-Kadira al-Dżilaniego (1077/78-1166), a która ostatecznie się ukształtowała dopiero w wieku XIV. Ze zgromadzeń powstałych w Egipcie najpopularniejsza stała się szaziłijja, szczególnie dobrze znana w Maghrebie, gdzie organizował