klsti334

KOZBZfAL

OBRÓBKA

363

i dęto w miech dopóty, dopóki metal się nie stopił i nie wypełnił *^o¥ą negatywu. jak łatwo^-zrozumieć, odlew, sporządzony w lormie ' jamowej otwartej, posiada tylko jedną stronę wykształconą; druga jest ślepa; jest onT przytem dość nierówna i musi hyc nooar.Kowo ^wygładzona. Modele przy tej technice nie są potrzebne (wyjąwszy oczywiście wzory, na podstawie których domorosły artysta rzeźbi negatywy w formie).

374. Odmianą opisanego sposobu jest odlewanie w_formi£_jamo-wei krv tej, stanowiące pod względem typologicznym wyraźne przejście do technik wyższych. Formą jamową krytą posługiwali się donie-dawna tu i owdzie zarówno Słowianie zachodni, jak wschodni i naj- ; prawdopodobniej — południowi. Oprócz Słowian używali jej i używają także Rumuni, Ugrofinowie (np. Węgrzy, Ostjacy) etc.. Najprymitywniej przedstawia się ta technika u Ostjaków w zachodniej Syberji. Odle- -wają oni drobne ozdoby z ołowiu lub cyny przy pomocy foremek w kształcie niezbyt grubej płytki, wyciętej z miękkiego kamienia (np. z łupka gliniastego), z drewna lub kory pewnego gatunku topoli.

W płytce wyżłobiony jest negatyw przedmiotu, który ma być odlany. Podczas odlewania nakrywa się negatyw kawałkiem kory brzozowej, przyciskając ją mocno gładkim drewnianym klockiem. Gvne umie-~ Czczona w drewrrrarrfm czerpaczku. rozgrzewa sie nad żarem, poczem wlewa się do wnętrza zakrytej formy przez szczelinę, łączącą wyżłobiony negatyw z zewnętrzną krawędzią formy.

Wielkorusi, idąc za nowszemi wzorami, posługują się tu i owdzie formami z ziemi nabitej w skrzynkę, złożoną np. z drewnianego dna i żelaznej obręczy; negatywu w takim wypadku oczywiście nie rzeźbią, lecz wytłaczają zapomocą modelu; jako pokrywa służy de-szczułka. Poleszucy, zamieszkujący w widłach Prypeci i Dniestru, wyrabiają formy, jak Ostjacy, w kształcie płytek z twardego drzewa ^(przeważnie* z grabu lub gruszy); od negatywu, wyrzeźbionego w ta-felce, do krawędzi tej ostatniej prowadzi żłobek, rozszerzający się nieco przy krawędzi; w taki sam rowek zaopatrzona jest i druga, gładka poza tem płytka, służąca jako pokrywka. Przez lejek i rurkę, jaką tworzą stulone do siebie żłobki, wlewa się roztopiony metal między obie zestawione i mocno ściśnięte płytki. Ściska się zaś płytki, umieszczając je w wycięciu, uczynionem w grubym kawałku drzewa i zaklinowując drewnianym klinkiem. Lud małopolski z okolic Starego Sącza odlewał w podobny sposób z cyny lub ołowiu różne drobiazgi, służące dla zabawy dzieci; posługiwano się przytem, według ustnej informacji p. S. Udzieli, formami, wyrobionemi z twardego iłu. Jakichś zbliżonych form używali*może i Podhalanie do wyrobu swych słynnych spinek. Drewniane formy jamowe kryte są też stosowane przez lud w różnych okolicach dzisiejszych Węgier. Tu i owdzie w Ru-munji można napotkać podobne formy z serpentynu. Wreszcie znam