klsti380

ROZDZIAŁ 1«. ODZIEŻ

409

znała jakąś czapkę podobną. Przynajmniej t. zw. rakuska kronika wierszowana z początku XV wieku, opisując strój wiejski, używany w Karyntji przez miejscowych książąt słowiańskich w czasie obrzędu intronizacji, wymienia między innemi czapkę, ozdobioną czterema barwnemi kulami (?).

426. Poza granicami Słowiańszczyzny rogatywka jest znana szeroko i wogóle należy do najbardziej zajmujących objektów pod względem etnogeograficznym. Więc naprzód, o ile można wnosić z rysunków i fotografij (co prawda nie zawsze dokładnych), jakieś czapki

0    kwadratowein denku były używane przez lud tu i odzie w Europie północno-zachodniej, w Szwecji, Flamandji etc. Flamandzka rogatywka przez swą wysokość i równowąskość bardzo przypominała łużycką. Z drugiej strony typowa rogatywka stanowi charakterystyczny i pospolity strój głowy w Laponji, spotyka się u Finów w Finlandji oraz podobno gdzie niegdzie u Finów nadwołżańskich. Znaną jest również w Azji, w okolicy Ałtaju, u wschodnio-syberyjskich Ajnów, wreszcie — w Chinach, gdzie używano jej podczas uroczystych obchodów. Bardzo pospolita jest śród Kałmuków, u których stanowi okrycie głowy mężczyzn i kobiet. Co jeszcze ciekawsze, używają jej i robotnicy hinduscy w Bucharze (noszący zresztą i siermięgi dość podobne do siermięg naszych włościan). Naogół biorąc, zasiąg rogatywki jest więc północno-eurazyjski. Tylko zupełnie wyjątkowo wykracza on poza północną Eurazję, a i to niezbyt daleko (Chiny, Buchara). Kałmucy, mieszkający dziś poczęści w południowo-wschodniej Europie, pochodzą z północnej części Azji środkowej.

Geneza rogatywki jest zupełnie ciemna. H. Wiercieński podał nam wprawdzie rysunki pewnych włosianych siatek czworokątnych, używanych na Syberji jako ochrona od dokuczliwych owadów. Siatki te w ciągu pory dnia, wolnej od napastowania przez zjadliwe meszki

1    komary, zarzucano na wierzch głowy, formując rodzaj rogatywki. Ale przypuszczenie wspomnianego autora, że w tej właśnie siatce dopatrywać się można początków rogatej czapki — choć ze względów typologicznych i etnogeograficznych dość prawdopodobne — wymaga dokładnego sprawdzenia na obfitszym materjale porównawczym.

Bezporównania gruntowniej obmyślana jest hipoteza prof. St. Poniatowskiego '. Autor ten, postępując ściśle metodycznie, zwrócił uwagę na części składowe rogatywki oraz na jej krój. Wyróżnił naprzód futrzane obszycie, wyprowadzając je — jak mi się zdaje, słusznie — od całofutrzanych czapek, charakterystycznych jego zdaniem przedewszystkiem dla ludów pasterskich. Zauważył dalej, że sukienna część rogatywki, przez wzgląd na jej krój, zmienia się, gdy odejmiemy

¹ Za wielce łaskawe zreferowanie mi listownie tej hipotezy składam prof. Poniatowskiemu serdeczne podziękowanie.