klszesz056

793

1. 1‘LASTYKA

koniec takiego świdra mocno zakłada się metalowe ostrze w postaci maleńkich dwu- lub wielozębnych widełek; przy obracaniu narzędzia jeden ząb widełek, opierający się o powierzchnię zdobioną, wyznacza środek; inne rysują koła lub łuki. Oczywiście przy rzeźbieniu czy rytowaniu większych kół lub łuków pomocniczą funkcję pełni też od dawna znany włościanom słowiańskim cyrkiel; chociaż co prawda — jak wieść niesie — zdarzać się podobno mieli wśród chłopów artyści-wirtuozi, którzy od ręki potrafili np. na sosrębach dziobem topora wyrzynać piękne koła względnie rozety. — W rękach rytowników czy cyzlerzy słowiańskich widujemy także oprócz wspomnianych świdrów i oprócz rylców oraz polerowników etc. mocne metalowe kółko zę-

Fig. 35. Ozdabianie glinianych naczyń rytem. Orubica nad rz. Sawą w Bośni. Wg V. Ćurćića (Glasnik Zem. Muz. u Bośni i Hercegovini t. 22, r. 1910, s. 37—08, fig. 4 i 5).

bate, odpowiednio a ruchomo osadzone w rękojeści (podobne do kółek używanych przez nasze gospodynie do krajania ciasta na tzw. chrust czyli faworki). Przy pomocy tego narzędzia zdobi się metal liniami złożonymi z punktów jednako od siebie oddalonych (porówn. z tym co do zasady mechanicznego urządzenia garncarskie kółko stemplowe na fig. 38).

Ryt bywa niekiedy (— na ogół rzadko i tylko w niektórych okolicach Słowiańszczyzny, np. na Huculszczyźnie, w Sławonii [na tykwach] itd. —) ożywiany, powiedzmy, w ten sposób, że w punkty czy rysy deseniu wciera się naprzód olej roślinny, a po nim sproszkowany węgiel (cf. tatuowanie § 615), albo i w ten, że powierzchnia zdobionego drewnianego przedmiotu zostaje przed rytowaniem zabarwiona (np. na kolor buraczany) \ Dzięki ostatniemu zabiegowi ry-

¹ Pokrewne zdobienie zdradzają fig. 304 i 382, gdzie powierzchnia przedmiotu jest ciemna, a wzory sztucznie zabarwione na jasno (biało). O ile wolno wnosić z fotografii, na fig. 382 nie chodzi jednak o ryt, lecz o wytłoczenie stemplem.