Mówiąc o świadomości podchorążych w procesie szkolenia, wysuwamy na pierwsze miejsce konieczność takiego nauczania, aby mogli oni zrozumieć materiał lekcyjny i jego przydatność. Pozwoli to im przyswoić go sobie w sposób przemyślany i świadomy.
Drugi człon omawianej zasady to aktywność. Rozróżniamy aktywność umysłową i fizyczną. Jeśli przyjmiemy za kryterium stosunek szkolonych do określonej czynności, mówimy również o aktywności świadomej (działanie zamierzone) i nieświadomej (np. podchorąży nie rozumie celu rozkazu, lecz wykonuje je bardzo dobrze). Ze względu na cechy osobowości rozróżniamy także aktywność naśladowczą, bierną, twórczą i samodzielną.
Każda działalność człowieka powinna być działalnością świadomą, czyli skierowaną na jakiś cel, a więc w pewnym stopniu działalnością zaplanowaną i kontrolowaną. Jeżeli uczestnikom procesu szkolenia uświadomimy wartość treści zawartej w określonym temacie oraz pokażemy cel każdego pojedynczego zajęcia, to nie tylko osiągniemy ich maksymalną mobilizację do pracy, ale również wyjaśnimy kierunek działania i sprawimy, że dostrzegą sensowność swojej pracy. Poszczególne cele szkoleniowe uznane zostaną przez podchorąży ch za słuszne i konieczne, za cele własne, jeżeli ich każda działalność zostanie odpowiednio umotywowana, a oni sami się nią zainteresują. Nie wystarczą więc tylko takie motywy uczenia się, których źródłem jest polecenie, rozkaz, strach przed zlą oceną, czy chęć zaimponowania innym. Umotywowana działalność szkoleniowa to taka . którą podchorążowie się zainteresują, podejmowana jest przez nich z chęcią, wypływa z ich inicjatywy. Dlatego tym gruntowniej zostanie opanow ana.
Uczenie się tylko z obawy przed zlą oceną i karą przy jednoczesnym braku zainteresowania czyni naukę wyjątkowo uciążliwą i mało wydają, budzi niechęć do wykładowcy (dowódcy) i do danego przedmiotu. Doświadczenia wskazują, że bardziej skutecznym środkiem dy daktycznym jest zachęta, pochwala, czy nagroda, niż przesadnie surowa ocena. Ocena pozytywna jako wyraz uznania silniej pobudza do pracy.
Podchorążowie w czasie zajęć taktycznych powinni rozumieć sens i znaczenie określonego działania. W każdym zajęciu taktycznym trzeba dążyć do wyrabiania samodzielności i inicjatywy u szkolonych. Temu celowi służy nie precyzyjne stawianie zadań, lecz określenie zasadniczego celu. Natomiast w początkowej fazie nauczania.