klszesz437

1468 i. Moszyński: ludowa

Na przełomie XIX i XX stulecia nastąpiło w Rosji dalsze odkrycie: otworzył się nowy skarbiec epicznych pieśni na dość rozległych przestrzeniach b. guberni arcliangielskiej, sąsiadującej z b. gubernią doniecką od wschodu. W ten sposób cała północna Wielkorus (a wraz z nią i sąsiednia Karelia) okazała się domeną, gdzie po ostatnie czasy lud kultywował epiczne utwory, lubując się w nich i w znacznej mierze wierząc ich nieprawdopodobnej, częstokroć po prostu bajecznej treści. W latach późniejszych mniej pokaźne resztki wielkoruskiego eposu znaleziono także w innych stronach Rosji (§ 914). Szczególne zasługi na polu gromadzenia nowszych materiałów (głównie z b. gub. archangielskiej) położyli: A. Markov (r. 1901), A. Grigorjey (r. 1904— 1910), N. Onćukov (r. 1904) itd. Jak na Bałkanach, tak i w Rosji epika ludowa zwróciła na siebie żywą uwagę uczonych i została poddana skrzętnym, bardzo licznym i bardzo nieraz żmudnym badaniom. W ostatnich czasach odznaczył się w tym związku m. i. przedwcześnie niestety zmarły, dzielny etnograf rosyjski B. Sokołoy (cf. zwłaszcza cały prawie pierwszy zeszyt znanego nam już dziełka „Russkij folklor", r. 1929); najnowszą krótką syntetyczną charakterystykę bylin oraz wszystkich ważniejszych kwestii z nimi związanych dała w r. 1935 A. Astachova (ob. Biblioteka poeta. Małaja serija, nr 1, Russkij folklor. Epićeskaja poezija, s. 11—52). Z obcych w stosunku do Rosji badaczy wymieńmy w tym związku przede wszystkim Francuza A. Mazona, Niemca R. Trautmanna (Die Volksdichtung der Gross-russen; t. 1 z r. 1935 obejmuje byliny) oraz Polaka J. Krzyżanowskiego („Byliny. Studium z dziejów rosyjskiej epiki ludowej", r. 1934) k

914. Przechodząc do zasięgu ludowej epiki u Słowian, podnieśmy naprzód, że o ile będziemy mieli na uwadze pieśni epiczne w ścisłym (względnie najściślejszym) znaczeniu tego słowa (cf. § 910), tedy całą Słowiańszczyznę zachodnią od razu wykreślimy spośród obszarów, gdzie one panują. Nikłe i po części problematyczne ślady epicznej poezji na Białorusi nie ocalą od podobnego losu także i tego kraju, aczkolwiek nieomal niewątpliwie niegdyś brał on taki lub inny (czynny albo bierny) udział w epicznej twórczości ruskiej. Co do Małorusi, to przede wszystkim wydzielić tu musimy, jako bardzo swoiste i odrębne utwory epiczne, tzw. dumy (ob. § 921); gdy to uczynimy, nie pozostanie nam w rękach prawie nic, co by nie tylko do wielkoruskiego eposu należało, ale nawet co by w jakiś zupełnie wyraźny sposób dowodziło istnienia tam właściwych bylin w czasach dawniejszych. Ale i w obrębie Wielkorusi utwory te, jak już po części wiemy, wystę-pują bynajmniej nie wszędzie; główną ich domeną jest b. gubernia ołoniecka, głuche i dalekie, północne krańce b. guberni archangiel-

¹ Porówn. też, gdy chodzi o Polaków: A. Bruckner, Historia literatury rosyjskiej, r. 1922, s. 256—308 (tamże dla przykładu nieco fragmentów niektórych bylin w tłumaczeniu autora).

skiej, oraz niektóre strony Syberii. Znacznie rzadziej lub zupełnie sporadycznie przytrafiają się one na innych obszarach Wielkorusi północnej, zachodniej, środkowej, południowej i południowo-wschodniej (m. i. zwłaszcza u Kozaków wielkoruskich nad rzekami Donem, Terekiem, dolną Wołgą i Uralem); przy czym treść bylin ze Smoleń-szczyzny, z Uralu i znad Donu etc. jest stosunkowo uboga, zaś ich układ przypomina według A. Masłova raczej pieśni balladowe. Ponieważ epiczna poezja obficie występuje także u Wotiaków w Europie oraz u Wogułów i Ostiaków w zachodniej Syberii, przeto, podsumowując wszystko, o czym wyżej, można powiedzieć ogólnie, _że. od Karelii przez sąsiednie obszary północnej Rosji aż do Syberii włącznie ciągnie się rozległa prowincja, gdzie do niedawna epos kwitło jeszcze śród ludu. Ńa peryferiach tej prowincji: u Finów-Suomalaiset, u Es-tów, u zachodnich, środkowych i południowych Wielkorusów, znajdujemy utwory świadczące, że i tam dawniej pieśni epiczne często zapewne były śpiewane.

Co do Bałkanów, to — poczynając od zachodu — Słoweńcy niewątpliwie mieli niegdyś, w czasach najazdów tureckich, wcale rozwiniętą epikę i jeszcze na przełomie XVII oraz XVIII stulecia zapisano u nich balladowe utwory o charakterze pieśni epicznych. W granicach Ser-bochorwacji zamilkł już dziś epos w słynnej z niego niedawno Sławonii; zanikać się zdaje w Serbii, przeważnej części Macedonii oraz na dalmackich wyspach. Żyje natomiast — aczkolwiek już niemal wyłącznie odtwórczo — w Lice, na pomorzu dalmackim, w Bośni, Hercegowinie, Czarnogórzu i w sandżaku novipazarskim. W Bułgarii epiczna poezja nie była, co najmniej w ostatnich stuleciach, co do których mamy pewne dane, tak rozwinięta, jak w Serbochorwacji. Jednakowoż i w tym kraju zapisano — zwłaszcza na południu i połud niowym zachodzie — duże ilości epicznych pieśni.

Poważną różnicę między epiką wielkoruską a bałkańską stanowi w oczach etnografa fakt, że nosicielem, jeśli się tak wolno wyrazić, pierwszej jest wyłącznie lud w ścisłym znaczeniu tego słowa, podczas gdy drugą kultywują, na ogół biorąc, wszystkie stany, od włościan-rolników i pasterzy oraz od zbójników poczynając a na wielmożach kończąc. Śpiewacy uczą- się owych pieśni najczęściej między 10 a 25 rokiem życia; a pamięć, sądząc z wywodów Murki, mają tak fenomenalną, że wystarczy im (o ile są młodzi) raz usłyszeć pieśń by ją powtórzyć. Nie można się wobec tego dziwić, że jeden z piewców, niejaki Salko Vojniković z Bośni, przedyktował w Zagrzebie w czasie od 2 stycznia do 17 lutego 1887 roku 90 pieśni, zawieraj ącycl łącznie ponad 80.000 wierszy. Stanowi to mniej więcej dwukrotną ob jętość Iliady i Odysei wziętych razem, przy uwzględnieniu, że heksa-metr jest dłuższy od dziesięciogłoskowca, ale za to liczba wierszy Vojni