mas014 bmp

między biskupstwem płockim a poznańskim, które posiadało tu archidiakonat czerski. W związku z tym wysuwa się czasem myśl o początkowej odrębności ziemi czerskiej od reszty Mazowsza ⁶⁴.

Na zachodzie archeologia i językoznawstwo zgodnie wyznaczają jako granicę mazowieckiego elementu etnicznego rzekę Skrwę. Rzeka ta stanowiła również stałą granicę polityczną dzielnicy mazowieckiej od połowy XIII w. aż po wcielenie księstwa płockiego do Korony. Jednakże zgodność ta jest czysto przypadkowa, gdyż dopiero-około roku 1248 terytorium dobrzyńskie zostało oderwane od księstwa mazowieckiego i Skrwa ustalona granicą mazowiecko-kujawską ⁶⁵. Podział księstwa Konrada I na część mazowiecką i część kujawską z 1236 r. wykreślił granicę między obu dzielnicami ■ mniej więcej przez środek późniejszej ziemi dobrzyńskiej •^{1 2}, nie pokrywał się więc z etnicznym zasięgiem Mazowszan.

Tak samo nie pokrywał się z nim podział z 1138 r., który przyznawał dzielnicy mazowieckiej znaczne terytorium „kujawsko-chełmińskie” o przejściowym charakterze etnicznym między Wielkopolską a Mazowszem, z wyraźną jednak przewagą elementów wielkopolskich ”, Wyodrębnienie z tej dzielnicy Kujaw jako osobnego, równouprawnionego z Mazowszem członu polityczno-administracyjnego w jej ramach należy już do dyplomatyki i historiografii XIII w.; mogło się ono wiązać z przejściowym oderwaniem tego terytorium od Mazowsza przez wielkopolską linię Piastów w ostatnim dziesięcioleciu XII w.⁶⁸. Zapiska współczesna podziałowi nazywa dzielnicą Bolesława IV Mazowszem⁶⁹, a jeszcze w roku 1185 wojewoda syn Bolesławowego Leszka, Żyra, tytułuje się w dokumencie jedynie wojewodą mazowieckim, choć osiem lat przedtem powierzył mu Kazimierz II opieką nad całym dziedzictwem Leszka⁷⁰.

Przynależność terytorium kujawsko-chełmińskiego do mazowieckiego członu administracyjnego polskiej monarchii d^się odnieść nawet do czasów wcześniejszych niż rok 1138. £Iall opisuje wyprawę Pomorzan w lecie 1109 r. „in Mazo-vTam”, tj. na terytorium podległe władzy komesa-namiest-nika Magnusa „qui tunc Mazoviam regebat” ^7I. Gdy Pomorzanie „iam securi cum preda stabant, nec de bello dubita-bant”, a wiąc niewątpliwie w drodze powrotnej, blisko już. granicy uderzył na nich pościg mazowiecki pod wodzą samego namiestnika i odebrał im zdobycz. W cztery lata później, przy zdobywaniu przez 'Bolesława III Wyszogrodu przy ujściu Brdy od Wisły, siły księcia polskiego uderzyły na gród z dwóch stron; jedni przeszli wpław rzekę Brdę, „alii vero Mazoviensium per Wislam fluvium navigio ve-nerant” ⁷⁸. Obydwie wzmianki dowodzą bezpośredniej granicy terytorium podległego władzy namiestnika mazowieckiego z posiadłościami pomorskimi w początku XII w.; o Kujawach, jako terenie opisywanej akcji, nie ma tu-w ogóle mowy.

Świadectwo Galla pokrywa się z najstarszym znanym określeniem terytorium Mazowsza, zawartym w tzw.^mazo-

1

64 s. Arnold, Terytoria, s. 66, A. Gieysztor, Kształtowanie się społeczeństwa klasowego i pierwsze organizacje państwou>e na ziemiach polskich od VI do połowy IX to.. Historia Polski, t. I, cz. Z, s. 136, K. Musianowicz, Problematyka badawcza, s. 11, S. Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich. Warszawa 1959, s. 66, K. Buczek, ziemie polskie przed tysiącem lat (zarys geograficzno-historyczny), Wrocław 1960,

2

6 J. Karwasińska, Sąsiedztwo kujawsko-krzyżadae 1235—1343, .War-

«b km 361. Zob. W. Folkowska-Markowska, Dzieje Zakonu Dobrzyńskiego, przyczynek do kwestii krzyżackiej, Boczn. Hist. II (1926), z. Z, S. 164—186, S. Arnold, Terytoria, S. 64 i mapa 2.

«7 j. Natanson-Leski, Zarys pranie i podziałów Polski najstarszej, Wrocław 1953, s. 96—90, T. Lehr-Splawioski, Język, mapa gwar polskich.

8i Tytulatura ,,dux Masovie et Cuiavie” pojawia się na dOKianen-tach Konrada I; Wincenty odnosi istnienie dzielnicy kujawskiej już