mas087 bmp

skim uznaje związki etniczne Czerwienia z Mazowszem, skąd mieli tam przychodzić osadnicy wzdłuż Bugu^ł49.

Tego rodzaju wersja hipotezy nadbużańskiej budzi poważne sprzeciwy. Po pierwsze, fakt przeludnienia Mazowsza Gall przypisuje uchodźcom polańskim. Naturalnym więc kierunkiem ekspansji poddanych Miecława jest właśnie wyludniona Wielkopolska, ojczyzna uchodźców. Po odejściu Czechów dzielnica ta była na pewno o wiele łatwiejsza do opanowania niż objęte władzą jednego z najpotężniejszych państw Europy czerwieńskie grody. Podobnie jak w sprawie bałtyckiej, tak i nad Bugiem skłonny jestem przypisać Miecławowi jedynie postawę obronną, nigdy zaczepną wobec Rusi. Tak złym politykiem, aby wojną ruską wiązać swe siły podczas korzystnej dlań koniunktury w Wielkopolsce, Miecław z pewnością być nie mógł.

Po drugie, infiltrację Mazowszan do rejonu Czerwienia opierali przyjmujący ją badacze na przesłankach onoma-stycznyeh. Najważniejszym jednak kryterium zasięgu Mazowszan na wschód jest rozpowszechnienie cmentarzysk z grobami zaopatrzonymi w obstawę kamienną. Wprawdzie zwyczaj ten nie obejmuje południowego Mazowsza, jednakże na wschodzie tej dzielnicy panuje on wyłącznie, tak jak i na północy. Otóż groby z obstawą kamienną na terytorium czerwieńskie nie docierają. Występują one natomiast licznie na Podlasiu.

Rozmieszczenie cmentarzysk mazowieckich i ich stosunek dó drehowickich kurhanów nad średnim Bugiem były tematem referatu Romana Jakimowicza na VI Zjeździe Historyków Polskich w 1935 r. ⁴⁵°, ostatnio zaś obszerniejszej pracy Krystyny Musianowicz¹. Ze źródeł pisanych dane o osadnictwie mazowieckim na Podlasiu zebrał Stanisław Zajączkowski ^{2 3}, głównie w oparciu o inwentarz posiadłości biskupstwa płockiego ⁴⁵⁵, pochodzący z pierwszej połowy XIII w., ale wyrażający również i stan dawniejszy.

Badania archeologiczne stwierdziły istnienie na Podlasiu trzech grup cmentarzysk: mazowieckich cmentarzysk z grobami w obstawie kamiennej, kurhanów szkieletowych oraz kurhanów ciałopalnych. Pierwsze dwie grupy występowały tu głównie w XI—XIII w., ostatnia wydaje się pochodzić jeszcze z VII—VIII w. Cmentarzyska mazowieckie i kurhany mieszają się w obrębie tych samych miejscowości; mieszane jest również wyposażenie obu typów grobów, z tym że ozdoby pochodzenia ruskiego przeważają nawet w grobach z obstawą kamienną. Najsilniejsze skupienie cmentarzysk mazowieckich występuje wokół Drohiczyna oraz nad lewymi dopływami Nurca, mniejsze nad lewymi dopływami Narwi: Orlanką i Łoknią (rejon Bielska Podlaskiego); ku północnemu wschodowi stopniowo liczba ich się zmniejsza, a za Narwią w rejonie Białegostoku są już nieliczne. Końcową linię tych cmentarzysk na wschodzie stanowi rzeka Leśna, poza którą panują już tylko kurhany. Jednakże cały obszar na Podlasiu pokryty cmentarzyskami mazowieckimi zawiera również sporo kurhanów, tak że ścisłe rozgraniczenie obu elementów etnicznych jest niemożliwe. Ciałopalne kurhany z VII—VIII w. są etnicznie niepewne, zapewne jednak wsćhodniosłowiańskie. Po ich wyeliminowaniu cmentarzyska mazowieckie przypuszczalnie otrzymałyby przewagę nad współczesnymi im kurhanami szkieletowymi. Jednakże czołowy ośrodek całego terytorium, Drohiczyn, choć otoczony osiedlami ludności mazowieckiej, w świetle wykopalisk musi być uznany za gród drehowicki, z niskim elementem przodującym gospodarczo i politycznie, aczkolwiek można w nim stwierdzić obecność ta kżp osadnictwa mazowieckiego. Obydwa elementy etniczne współżyły ze

175

1

4« Por. A. Szelągowski, Kwestia ruska w świetle historii. Warszawa 1911, s. 18. Wywody A. Szelągowskiego zaaprobowali także A. Briickner

wschodzie, Pamiętnik VI Zjazdu Historyków Polskich, t. I, Lwów >935, s. 246—250.

tej samej autorki: Z zagadnień wczesnohistorycznych powiatu Sokotów Podlaski, Wiadom. Archeol. xvn (1950/51), s. 229—248, Przyczynki do osadnictwa mazowieckiego na Podlasiu w XII—XIII w., Swiatowit XXI (1955), s. 247—273, Wczesnośredniowieczny ośrodek, passim, a także kolejne sprawozdania z badań, zamieszczane w Wiadomościach Archeologicznych.

2

Roczn. Dziejów Społ. i Gosp. V (1936), s. 13—44. Niewielki rejon rzeczki Śliny opracował na podstawie obu rodzajów źródeł A. Kamiński, Z badań nad pograniczem polsko-rusko-jaćwieskim to rejonie rzeki Śliny, Wiadom. Archeol. XXIII (1956), z. 2, s. 131—168; por. także recenzyjny artykuł J. Wiśniewskiego, W sprawie badań nad pograniczem Jaćioieźy, Przegl. Hist. XLVIU (1957), z. 2, s. 319—326.

3

KM 301, MPH V, s. 433—137.