Image (81)

a m CHRISTIAN RhUS-SMlT

nica przestrzegania reguł prawnych jest wiążąca sama w sobie. Jednak skoro zasada ta byłaby tym, co nadaje zgodzie jej stan normatywny, sama zgoda nie może być źródłem mocy wiążącej tej wcześniejszej zasady (1994, s. 225).

Język i praktyka uzasadniania

Oprócz szczególnych form legislacji i obowiązku prawnego nowoczesną instytucję prawa międzynarodowego charakteryzuje szczególny język i praktyka uzasadnienia. Jeżeli rozważymy rolę, jaką w życiu globalnym odgrywa prawo międzynarodowe, to zauważymy, że funkcjonuje ono jako coś więcej niż tylko nieskazitelny zbiór reguł logicznie i bez emocji aplikowanych do jednoznacznych sytuacji poprzez autorytatywne interpretacje wiarygodnych prawników. Prawo międzynarodowe jest żywo obecne w głównych debatach politycznych społeczności międzynarodowej. Za jego pośrednictwem są wyprowadzane argumenty mówiące o tym, co dobre, a co złe, a także o granicach prawnie dopuszczalnych zachowań, o władzy i członkostwie oraz o całym wachlarzu spraw międzynarodowych, począwszy od zarządzania rybołówstwem, aż po użycie siły. Kiedy jcdmik bliżej przyjrzymy się całemu procesowi, wówczas argumentacja i w ogóle cała debjda przybierają dość specyficzną formę.

l»o pierwsze, międzynarodowy wywód prawny jest retoryczny. Chciałoby się wie-i zyć, źe wywód prawny jest wyłącznie logiczny, że w sposób prostolinijny i obiektyw-ny stosuje jedynie normę do danej sytuacji. Jednak takie postawienie sprawy ignoruje mtolną i nieuniknioną rolę interpretacji w określeniu, która zasada ma być zastosowana, jnkie jest je j znaczenie i jaka jest natura danej sprawy. W istocie, argument prawny jest do tego samego stopnia retoryczny, co logiczny. Jak przekonuje Friedrich Kratochwil, „rola argumentów prawnych polega na znalezieniu i interpretacji zastosowanych norm i procedur oraz na prezentacji odpowiednich faktów i ich ocen. Obydwa te elementy nasuwają pytanie, czy dana interpretacja faktów może zastąpić «prawdę». Surowa logika odgrywa bowiem stosunkowo małą rolę w opisanym procesie «odnajdywania prawa»” (1989, s. 42).

Po drugie, argumentacja w prawie międzynarodowym jest często oparta na analogiach. Jej zadaniem jest „znalezienie podobieństw między różnymi przypadkami lub obiektami w obliczu (uderzających) różnic” (Kratochwil 1989, s. 223). Aktorzy międzynarodowi rozumują przy użyciu analogii na trzy różne sposoby. Wykorzystują je w celu interpretacji danej reguły (reguła A została zinterpretowana w określony sposób, a zatem, biorąc pod uwagę zastosowaną logikę, reguła B powinna być zinterpretowana w ten sam sposób). Wskazują również na podobieństwa występujące między różnymi rodzajami zachowań w celu podważenia lub podtrzymania słuszności twierdzenia, że miały one umocowanie prawne (przy sprawie C odwołano się do pewnej zasady, a biorąc pod uwagę jej podobieństwo ze sprawą D, w sprawie D również powinno się zastosować tę samą zasadę). Ponadto powołują się na analogie w celu określenia statusu jednej zasady w odniesieniu do innych zasad (zasada E ma status zwyczajowy, a ponieważ w przypadku zasady F mamy do czynienia z tym samym poziomem aprobaty i dezaprobaty, również zasada F powinna uzyskać status zwyczaju).

Prawo międzynarodowe 439

Autonomia instytucjonalna

Ostatnią cechą charakterystyczną nowoczesnej instytucji prawa międzynarodowego jest autonomia instytucjonalna. Jako studiujący Stosunki Międzynarodowe jesteśmy przyzwyczajeni do myślenia o prawie i polityce jako o oddzielnych domenach społecznych, jako o sferach Ludzkich działań kierujących się odmienną logiką i różnymi praktykami. Jednym z bardziej interesujących spostrzeżeń ostatnich analiz jest to, że aktorzy polityczni mówią i zachowują się w taki sposób, jakby na którymś etapie negocjacji, w którymś punkcie kryzysu, ich działanie przesuwało się ze sfery politycznej do prawnej, gdzie obowiązują inne typy argumentów i praktyk. W sferze politycznej odniesienia do własnego interesu i niemal oczywiste praktyki oparte na wykorzystaniu potencjału siły są uznawane za jak najbardziej legalne, nawet jeżeli budzą niesmak. Jednak w sferze prawnej to argumentacja i rozumowanie prawne stają się legitymizowaną formą działania. Można tu np. porównać strategię amerykańską dotyczącą Iraku z 2003 roku realizowaną w ramach Rady Bezpieczeństwa ONZ, gdzie argumentacja Waszyngtonu była ograniczona dostępnymi uzasadnieniami prawnymi, z amerykańskimi praktykami poza Radą, gdzie ich żądania były bardziej zorientowane na interes własny, a ich działania otwarcie odwoływały się do argumentu siły.

Ramka 15.4 Cztery cechy nowoczesnej instytucji prawa międzynarodowego Legislacja muttilateralna

Głównym mechanizmem wykorzystywanym przez nowoczesne państwa w celu stanowienia prawa międzynarodowego jest dyplomacja wielostronna, która definiowana jest zazwyczaj jako współpraca między trzema bądź też większą liczbą państw, oparta na wzajemnie wiążących zasadach postępowania.

Zgoda i obowiązek prawny

Normą współczesnego międzynarodowego systemu prawnego jest zobowiązanie państw do przestrzegania reguł prawnych, ponieważ wyraziły one na to zgodę. Państwo, które nie wyraziło zgody na związanie się zasadami danego traktatu, nie jest zobowiązane do ich przestrzegania. Jedynym wyjątkiem są reguły międzynarodowego prawa zwyczajowego, jednak nawet wtedy domniemana lub „milcząca" zgoda odgrywa ważną rolę przy określaniu, które reguły uzyskały status prawa zwyczajowego.

Język i praktyka uzasadniania

Nowoczesne prawo międzynarodowe charakteryzuje określona formuła argumentacji, uzasadnienia i rozumowania. Tak jak zostało to wyjaśnione, praktyka ta jest zarówno retoryczna, jak i posługująca się analogiami.

Autonomia instytucjonalna

W wielu okresach historycznych i w wielu okolicznościach społecznych i kulturowych sfery prawna i polityczna były ze sobą powiązane. Na przykład w absoluty stycznej koncepcji suwerenności te dwie sfery łączyła postać suwerena. Jednak w czasach nowoczesnych sfery polityczna i prawna postrzegane są jako zupełnie odrębne, rządzące się swoją własną iogiką i posiadające własne rozwiązania instytucjonalne. W odniesieniu do wewnętrznej polityki państwa ma to konsekwencje w postaci podziału władz. Gdy idzie o sferę międzynarodową, przyczyniło się to do powstania poglądu, że polityka międzynarodowa i prawo międzynarodowe są odrębnymi sferami aktywności społecznej. Wpłynęło to również nie tylko na sposób, w jaki rozwinęły się naukowe dyscypliny Stosunków Międzynarodowych i Prawa Międzynarodowego, ale także na ewolucję praktyki państw.