Top 1

GEOPOLITYKA PO ZAKOŃCZENIU ZiMNEi WOJNY

Geopolitycma teorie gtoboliiecji i ..nowego >odu łwlglowcgo*

publicznym, a tym samym niepodzielnym: korzysta z niego także ten, kto się do niego nie dokłada. Logiką tych systemów jest, że w interesie każdego państwa leży zrzucenie zobowiązania na innych, by samemu jednocześnie wyciągnąć z tego jak największe korzyści jak najmniejszym kosztem: do lego stopnia, że dla czerpania korzyści jest nawet w stanie wiązać się umowami z nieprzyjaciółmi swoich sojuszników,, oczywiście w granicach wyznaczonych przez konieczność nicprowo-kowania retorsji i represji ze strony tych ostatnich. Aby koalicje mogły być skuteczne, powinna istnieć silna wola utrzymania ich spójności, a ich interwencje powinny być jak najbardziej ograniczone w czasie oraz posiadać cele jasne i realistyczne. W przeciwnym razie wraz z przedłużeniem się czasu interwencji, wzrośnie w sposób krytyczny ryzyko zniechęcenia opinii publicznej.

Nowe koalicje ad hoc nie będą mogły więcej korzystać z szerokich i skutecznych środków uniemożliwiających odstępstwa, jakimi dysponowało NATO w czasach zimnej wojny i które z pewnością były najbardziej skutecznymi środkami pozostającymi w dyspozycji jakiegokolwiek sojuszu w całej historii. Rozmieszczenie kontyngentów narodowych wzdłuż wysuniętej linii obrony w centrum Europy oraz stała obecność amerykańskich sił konwencjonalnych i jądrowych, od Przylądka Północnego aż po Basen Morza Śródziemnego, gwarantowały w przypadku inwazji sowieckiej zaangażowanie wszystkich państw członkowskich, tworząc tak zwany coupling pomiędzy obroną europejską i strategicznym odstraszaniem jądrowym Stanów Zjednoczonych. W istocie, żołnierze europejscy rozmieszczeni w centrum Europy oraz amerykańscy, stacjonujący na całym obszarze europejskiego teatru operacyjnego, pełnili po części funkcje „zakładników” gwarantujących wzajemne zaufanie co do skuteczności wspólnej obrony.

W świccic postdwubiegunowym nic jest to już możliwe. Amerykańska interwencja w Zatoce Perskiej wynikała z zagrożenia interesów amerykańskich, nawet jeśli groźba ta dotyczyła w większym stopniu państw trzecich, zarówno dlatego, że graniczyły z Irakiem, jak i dlatego, że były bardziej narażone na naftowy szantaż aniżeli same Stany Zjednoczone. Interwencja sama w sobie jest w rzeczywistości tylko opcją, a nic obowiązkiem - jakiekolwiek by były jej przewidziane stałe mechanizmy, na przykład aktywacja komitetu wojskowego tworzonego na mocy Karty Narodów Zjednoczonych, przekazanie sił do dyspozycji ONZ lub też bezpośrednie wyznaczenie małych kontyngentów do ewentualnych międzynarodowych stałych sił szybkiego reagowania. W rzeczywistości jedyne zdolności wielostronnej interwencji opierają się nadal prawie zawsze na sojuszach regionalnych, w szczególności NATO. Nie przypadkiem, w swoim raporcie An Agenda for Peace z czerwca 1992 r., Sekretarz Generalny ONZ Boutros-Ghali, przyznał dużą wagę organizucjom regionalnym; uznał jednocześnie pełną aktualność roli i prerogatyw państwa oraz jego prawa do wojskowej interwencji w celu indywidualnej lub też zbiorowej samoobrony.

Także inne instytucje globalne, jak GATT oraz G-7 z jednej strony, a Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy z drugiej, napotykają trudności pozornie nic do pokonania. Wyzwanie dla GATT i WTO stanowi światowe współzawodnictwo gcockonomicznc. a szczególnie protekcjonistyczny neomerkantylizm Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej oparty na znacznej ingerencji państwa w gospodarkę, szczególnie w sektorach nowej technologii oraz na barierach nie-taryfowych. Z kolei G-7, posiadająca w swoim składzie aż czterech członków europejskich, coraz mniej reprezentuje rzeczywisty stan światowej gospodarki. Nieobecność Chin oraz niedawne przyjęcie do niej Rosji - ograniczone tylko do tunkcji politycznej - przekształcą G-8 w specyficzny „klub" Północy. Ponieważ wyłączenie Trzeciego Świata przynosi takie same efekty, jakie - w czasach dwubiegunowej konfrontacji - przynosiło powstrzymywanie świata komunistycznego, G-7 nie jest już więcej pojmowane jako globalna organizacja międzynarodowa, lecz jako forum uprzemysłowionego świata obowiązkowo przeciwstawionego Południu. Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Bank Światowy są coraz częściej krytykowane za stawianie warunków, od których spełniania uzależniają udzielenie pomocy, dotyczących szczególnie liberalizacji, demokratyzacji oraz poszanowania praw człowieka, postrzeganych przez Trzeci Świat jako zachodnie „konie trojańskie" umożliwiające tym instytucjom utrzymanie panowania nad światem.

254

255