Top 3

GEOPOLITYKA PO ZAKOŃCZENIU ZIMNEJ WOJNY

Koniec historii czy też. zderzenie cywilizacji?

Francis Fukuyama twierdził¹⁷, żc zwycięstwo kapitalizmu nad komunizmem w zimnej wojnie wyznaczyło koniec historii, oczywiście pojmowany niejako koniec wszelkich wydarzeń, lecz w heglowskim tego słowa znaczeniu, jako osiągnięcie przez proces historyczny punktu kulminacyjnego, którym jest liberalna demokracja. Nie istnieją według niego żadne inne wiarygodne możliwości wobec zwycięskiego liberalizmu i nadejścia demokracji typu zachodniego. Demokracji nie może pokonać żadna inna siła, na przykład potęga Islamu, ponieważ nie jest ona w stanic wytwarzać, ani też dystrybuować bogactw. Uniwersalne nadejście demokracji uczyniłoby możliwym stworzenie światowego rządu.

Tezy tak radykalne, jak koncepcja Fukuyamy, są zbyt mało elastyczne i opierają się na zarozumiałym przekonaniu o możliwości przepowiadania historii.

Coraz silniejsze kontestacje zachodniej demokracji i jej wartości, a takie wzrastająca w Trzecim Święcie popularność modeli wschod-nioazjalyckich wydają się zaprzeczać tezie Fukuyamy'*. Świat nic stał się miejscem, gdzie panuje demokracja, nawet jeśli w ostatnich latach procent państw, które - przy najlepszych chęciach - mogą być uważane za państwa demokracji i wolnego rynku, uległ zwiększeniu'*.

Poza tym, coraz częściej przewiduje się nowy typ zderzenia, któ- ^{1 2} ry 2astąpi starcia międzynarodowe i ideologiczne: zderzenie cywilizacji¹⁰. W takiej perspektywie wydaje się, że granice i konflikty nie mają charakteru politycznego oraz gospodarczego, lecz kulturowy. W istocie można zaobserwować, że liczne kultury nic chcą zaakceptować zachodnich wartości demokracji, poszanowania praw człowieka i liberalizmu.

Bardzo interesującą i przeciwstawną lezie ..końca historii" jest teza przedstawiona w Geopolilics and Geoculture²' przez Immanuela Wallerstcina. Wallcrstein stwierdza, że koniec marksistowskiej eschatologii spowoduje także zmierzch eschatologii liberalnej, obydwu głoszących ideę postępu pochodzenia oświeceniowego, według której historia toczy się w procesie typu linearnego. Rzeczywiście, obydwie były ściśle ze sobą powiązane, komplementarne i współzależne, poczynając od rewolucji bolszewickiej w 1917 r., w której ujawniła się konwergencja pomiędzy tezami Lenina, a tezami Wilsona. Według Wallerstcina historyczny kapitalizm unicestwia jego własne sukcesy, a nie porażki, powodując wejście świata w fazę nieprzcwidywalności, złożoności i niepewności, w której jego dotychczasowe stmktury ulegną głębokiej transformacji.

Do podobnych wniosków dochodzi Paul Kennedy, autor słynnej pracy na temat amerykańskiej dekadencji zatytułowanej The Rise and Fali of Great Powers (jej polskie tłumaczenie z 1994 r. nosi tytuł Mocarstwa świata. Narodziny - rozkwit - upadek]. W jednej ze swych ostatnich prac- Kennedy ponownie przedstawia pesymistyczną wizję dekadencji Stanów Zjednoczonych, przyspieszoną - jego zdaniem - masowym napływem imigrantów, brakiem możliwości ich asymilacji przez cywilizację amerykańską oraz trudnością dalszego zwiększenia oszczęd-

*• Samuel Huntington, The Clash of CMlizations, .Joreign Affaires", lato 1993, s. 22-49.

^!l I mitu nut') Wallcrstein, Geopolilics and Geoculture - Essays on the Changing World System, Cambridge University Press, Cambridge (Mass.) 1991, patrz szczególnie Introduction - The Lessons of the I980s, s. 1-15.

" Paul Kennedy. Preparingfor the Twenty-First Century, Random Hou.se, New York 1993.

259

1

" Francis Fukuyama, La fine delta Maria e I ultomo uomo, Rizzoli, Milano 1992, [wyd. polskie: Koniec historii. Zysk i S-ka. Poznań 1997; oraz Ostatni człowiek. Zysk

2

S-ka, Poznań 1997J. praca poprzedzona artykułem autora pt. The End of History?, „The National Intercst", lato 1989. s. 3-35.

'* Patrz: Giandorocnico Mucci S. I., La fine delta storia? II dtbattito sulle tesi di Francis Fukuyama, „La Civilti Cattolica", październik 1993, s. 51-64; różni autorzy. Responses to Fukuyama, „The National Intercst”, lato 1989, s. 19-35; oraz Samuel P. Huntington, No Exit - The Enron of Endism, „The National I listory”, jesień 1989. s, 3-11.

'* Samuel Huntington, Religion and the Third Wave, „National Intercst", lato 1991, s. 29-42; w artykule tym uwidoczniony jest wpływ religii na demokratyzację i rozwój ekonomiczny i społeczny.