skanowanie0002

M8__    __    I (IwiikI I liilO.tik

Zakończenie zimnej wojny stanowiło zasadniczą cezurę w przyspieszeniu pro¹ cosów globalizacji, ponieważ misląpilo swego rodzaju uwolnienie się wszelkich rodzajów aktywności ludzi, grup społecznych, grup interesów i państw z krępujących je zimnowojcnnych ograniczeń. Ujawniła się wtedy zasadnicza zmiana w strukturze stosunków międzynarodowych, gdyż podział na pierwszy świat (system zachodni), drugi świat (państwa realnego socjalizmu) i trzeci świat (państwa słabo rozwinięte) stracił na aktualności. W sensie ideowo-politycznym (global world) stal się w większym stopniu jednością, gdyż wszystkie państwa drugiego świata i zdecydowana większość państw trzeciego świata przystąpiły do budowy u siebie gospo-durek rynkowych opartych na założeniach liberalnego modelu gospodarowania. Procesowi temu towarzyszyła bezprecedensowa liberalizacja wszelkich form obrotu międzynarodowego wspierana przez postęp techniczny ułatwiający komunikowanie się we wszystkich dziedzinach życia w skali całego świata. To właśnie rozwój środków masowego komunikowania się upoważnił jednego z uczonych M. McLuhana do stwierdzenia w dekadzie lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, że dzięki owym środkom łączności ludzie w całym świecie odnoszą wrażenie, że żyją w globalnej wiosce'. Obecnie użytecznym terminem stosowanym w analizie procesów globalizacji jest „kompresja czasu — przestrzeni” (time-space compression), która prowadzi do tego, że świat jest postrzegany jako jedno miejsce {single place) zamieszkiwane przez pojedynczą wspólnotę. Nasileniu się procesów globalizacyjnych w ostatnich dwóch dekadach towarzyszy ogromna podaż analiz i badań na ten temat'¹, jednocześnie brak jest zgody co do ich istoty, gdyż — jak to zwykle bywa w naukach humanistycznych i społecznych — wiele zależy od indywidualnego postrzegania i systemu wartości, wedle którego ocenia się badaną rzeczywistość.

Można przyjąć, że globalizacja to wielowymiarowy proces zmiany warunków życia ludzi, grup społecznych i społeczeństw w skali całego świata (globu), zmiany która obejmuje sferę świadomości i wzorce zachowań, reguły funkcjonowania wszelkich instytucji społecznych, w tym państwa, i stosunki między nimi.

Definicja ta mogłaby implikować, że mamy do czynienia z procesem globalizacji juko jedynym i niepowtarzalnym zjawiskiem o jednoznacznie określonych cechach. W rzeczywistości tak nie jest, gdyż mamy do czynienia z wieloma procesami globu li zacyjnym i w różnych dziedzinach życia, które są nieporównywalne, np. globalizacja zagrożeń ekologicznych, upowszechnianie się wzorów zachowań kulturowych w skali globalnej, globalizacja w sferze finansów, produkcji i handlu. Użycie liczby mnogiej jest tu ze wszech miar zasadne i taki też przyjęto tytuł tego rozdziału. Kierując się względami praktycznymi skłonni jesteśmy posługiwać się pojęciem „proces globalizacji”, jako uogólnieniem całościowej zmiany w stosunkach międzynarodowych. Oznacza to, że w obydwu ujęciach globalizacji nie ma sprzeczności merytorycznych i językowych.

Wielowymiarowość procesu globalizacji przejawia się w tym, że obejmuje ona w/ujemnic powiązane interakcje o charakterze ekonomicznym, politycznym, kul-liliowym, technologicznym, ideologicznym. Tak wielka jego złożoność sprawia, że pioccsy globalizacji są przedmiotem badań i analiz nie tylko szeroko rozumianych nmik humanistycznych i społecznych (historia, prawo, socjologia, politologia i nauki > i stosunkach międzynarodowych), ale także ekonomii, nauk ścisłych, medycyny, nauk rolnych i ochrony środowiska.

Również postrzeganie procesów globalizacji przez różne narody jest zasadniczo odmienne. Tak więc dla obywateli Rosji i państw poradzieckich, upadek Związku Kadzieckiego jest traktowany jako przejaw globalizacji. Dla Polski i innych państw I uiropy Środkowej globalizacja kojarzy się z obaleniem komunizmu, budową gospodarki tynkowej, ustroju demokratycznego i otwarciem na świat zewnętrzny, czego przejawem jest członkostwo w NATO i UE. W tym regionie globalizacja jest także często postrzegana jako zagrożenie dla tradycyjnych wartości, takich jak suwerenność państwa. Dla zdecydowanej większości słabo rozwiniętych państw Południa (Ameryka Łacińska, Afryka, Bliski Wschód i Azja Południowa) globalizacja to „westemizacja”, czyli mniej lub bardziej świadome narzucanie wartości Zachodu tamtejszym społeczeństwom. Wreszcie dla samego Zachodu, globalizacja oznacza ekspansję ekonomiczną w warunkach wolnego rynku w skali całego świata. W ostatnich latach, zwłaszcza w USA, globalizacja zaczyna być ujmowana coraz częściej w kategoriach zagrożeń terrorystycznych.

Różnorodność procesów globalizacji w poszczególnych dziedzinach życia nie oznacza, że nie posiadają one pewnych wspólnych i uniwersalnych cech i przez to dających się porównać. Spoiwem łączącym różne oblicza procesów globalizacji jest przestrzeń geograficzna, gdyż istotą globalizacji jako zjawiska społecznego jest to, że interakcje społeczne wychodzą poza swój lokalny zasięg stając się najpierw regionalnymi, a później globalnymi. U podłoża rozszerzania się w wymiarze poziomym interakcji społecznych aż do momentu, kiedy obejmują one wszystkie lub prawie wszystkie społeczności w globalnej skali jest zmniejszenie rangi granic politycznych, ekonomicznych, kulturowych i innych między państwami. Wskutek tego świat staje się powoli, jeśli użyć sformułowania japońskiego uczonego K. Ohmao, światem bez granic (The Borderless World)¹. W takim świecie interakcje i transakcje rozwijają się dynamicznie pod względem wielkości i ilości (wolumenu). Stąd bardzo użyteczne w mierzeniu wskaźników globalizacji są takie parametry, jak: ruch osobowy i turystyczny w świecie, handel międzynarodowy, międzynarodowe przepływy kapitału.

Zmniejszenie rangi granic sprawia, że zmienia się znaczenie tradycyjnie rozumianej przestrzeni geograficznej jako zbioru punktów i linii (w tym granic) na powierzchni globu ziemskiego. Zmiana owa polega na tym, że bycie w danym miejscu geograficznym nie jest żadną przeszkodą w kontaktach między ludźmi i społeczeństwami, tym bardziej że postęp technologiczny przyczynił się znakomicie do obniżenia kosztów transportu i komunikacji — co doskonale ilustrują tabele 1 i 2.

K. Ohniac, The Borderless World, London 1990.

1

   M. Mcl.ulum, Under.Utwding Media: The EMension o/Mun. New York I966.

*    J.A. Sholto, Globallzation: A Crittca!Iniroduclion, Now York 2000. n. .11H 348.