wymagania2 bmp

białka — proces nieodwracalny). Dodanie elektrolitu do koloidu liofilowego nie zawsze prowadzi do wytracenia stałych agregatów koloidowych. Często powstają agregaty w postaci kropelek cieczy o różnej wielkości - proces ten nazywamy ko-acerwacją.

W przypadku koloidu liofobowego zobojętnienie ładunku cząstek może nastąpić po dodaniu innego koloidu liofobowego o cząstkach przeciwnie naładowanych— jest to tzw. koagulacja wzajemna.

Dodatek pewnej ilości koloidu liofilowego do koloidu liofobowego wykazuje tzw. działanie ochronne, w wyniku którego wzrasta odporność koloidu liofobowego na koagulację pod wpływem dodatku elektrolitów. Takie działanie wykazuje np. dodatek żelatyny lub agaru do koloidowego zolu złota. Przykładami innych koloidów ochronnych są: białka, skrobia, guma arabska i kwas cynowy. Cząstki koloidu ochronnego adsorbują się na powierzchni cząstek koloidu chronionego i w ten sposób nabiera on cech koloidu liofilowego. Skuteczność działania koloidu ochronnego określił ilościowo Zsigmondy poprzez wprowadzenie tzw. liczby złota. Podaje ona najmniejszą liczbę mg suchego koloidu ochronnego, która dodana do 10 cnr 0,1% formaldehydowego zolu złota zapobiega zmianie jego barwy z czerwonej na fioletową pod wpływem 1 cm^ 10% wodnego roztworu NaCl. Im mniejsza jest wartość liczby złota, tym silniejsze działanie koloidu ochronnego. W tabeli S.3 podano wartości liczby złota niektórych koloidów ochronnych. Koloidy ochronne są bardzo rozpowszechnione i odgrywają ważną rolę, zwłaszcza w organizmach żywych, w przetwórstwie spożywczym i w farmacji.

TABELA 5.3. Wartości liczby złota koloidów ochronnych_

Koloid	Liczba złota [mgj
Żelatyna	0,0005-0,01
Kazeina	0,01
Albuminy	0,1-0,3
Globuliny	0,02-0,05
Guma arabska	0,15-0,25
Hemoglobina	0,03-0,07
Dekstryny	6-20
Skrobia	25

Duże znaczenie dla przebiegu koagulacji i wytrącania żeli ma często czas i sposób mieszania koloidów. Klarowanie soków i win w laboratorium za pomocą żelatyny jest proste, ale na skalę przemysłową wymaga stosowania odpowiednich urządzeń.

Jeżeli do świeżo skoagulowanego koloidu (żelu) dodać odpowiedniego elektrolitu ulegającego silnej adsorpcji na powierzchni cząstek, to żel może ponownie przejść w zol. Proces przejścia żelu w zol, a więc ponownego rozdrobnienia, nosi nazwę peptyzacji. Często jest on uznawany za proces odwrotny do koagulacji. Proces ten zachodzi np. podczas rozcieńczania wodą destylowaną białka kurzego skoagulowanego pod wpływem siarczanu sodu. Koloidy tego typu nazywamy odwracalnymi, a ich koagulację - koagulacją odwracalną. Dodatek soli metali ciężkich, np. Cu²⁺, Pb²⁺, czy kwasu nieorganicznego (np. HC1) do tego samego białka kurzego lub jego koagulacja pod wpływem temparatury spowoduje otrzymanie koloidu nieodwracalnego.

5.9. Lepkość i masa molowa koloidów

Współczynnik lepkości T| koloidów nie jest stały, gdyż cząstki koloidowe tworzą ze sobą lub z cząsteczkami rozpuszczalnika agregaty o różnej wielkości, rozrywane w miarę wzrostu siły stycznej do powierzchni koloidu.

Lepkość koloidów jest na ogól większa niż lepkość ośrodka dyspersyjnego, przy czym dla koloidów liofobowych (stężenie cząstek koloidowych na ogół małe) różnice te są nieznaczne, dla liofiłowych zaś mogą być bardzo duże (wskutek oddziaływania cząstek koloidowych z cząsteczkami rozpuszczalnika).

Ponadto lepkość koloidów jest ściśle związana z ładunkiem cząstek oraz z potencjałem elektrokinetycznym. Wzrasta wraz ze wzrostem wartości potencjału ele-ktrokinetycznego. W punkcie izoelektrycznym, w którym potencjał elektrokinetycz-ny jest równy zeru, lepkość koloidów osiąga wartość minimalną. Pomiary lepkości mają duże znaczenie w określaniu średnich mas molowych koloidów (białek, celulozy, kauczuku, polistyrenu).

W celu obliczenia średniej masy molowej eukoloidów (koloidów cząsteczkowych) z pomiarów lepkości korzysta się z empirycznego wzoru:

*W T| -"Ho

^M=lc⁼yc

(5.14)

M - średnia masa molowa,

k - stała empiryczna charakterystyczna dla danego układu eukoloid — rozpuszczalnik,

C - stężenie molalne (w tzw. molach podstawowych monomeru),

r\_wi - lepkość właściwa (względne podwyższenie lepkości wywołane obecnością

w rozpuszczalniku eukoloidu), i)    - lepkość układu koloidowego,

TABELA 5.4. Masy molowe niektórych białek

Rodzaj białka	Masa molowa [g/mol}
Albumina jajka	40 000
Insulina	41 000
Hemoglobina ludzka	63 000
Albumina osocza (końska)	70 000
Globulina osocza (ludzka)	176 000
Amandyna	330000
Tyroglobułina	630000
Hemocyjanina	4- l^-ó-

T\₀    - lepkość ośrodka rozpraszające

go-

Na ogół wyznacza się w zależności od stężenia C i sporządza wykres zależności r\_wj!C = /(Q. Ekstrapolacja wykresu do C = 0 czyli lim T^/C, gdy C —> 0, daje wartość kM i znając współczynnik k można obliczyć wartość M.

Poza pomiarami lepkości, do oznaczania średnich mas molowych koloidów (wskutek ciągłych zmian zachodzących w tego typu układach, możliwe jest ozna-