P1030786

„Zamość tematyczną z tym, co było przedmiotem pewnych nu_rt4, W    ret^{1 2}tury ‘ sztuki zachodnioeuropejskiej. 1 może to świadome wejście w

ZgMac. a duża wstrzemięźliwość wobec partykularnych, polskich i uwałuj W ten sposób poezji od jarzma zaangażowania — stanowi największą zasług Asnyka wobec pokolenia następnego. Nie poetyką, lecz uniwersalną tematyk, swej twórczości przygotowywał Asnyk miejsce dla młodopolan - których zresztą zupełnie nie rozumiał.

GomUlickiego i późniejszej Konopnickiej, u których umiejętność dobrego, świadomego wykorzystania tradycyjnej formy dominuje nad próbą (albo raczej potrzebą) nowych rozwiązań formalnych. Stopień przekształcenia tradycji u nich i u Asnyka jest znikomy, albo brak go zupełnie: twórczy wysiłek ogranicza się do zasymilowania bogactwa istniejących już wzorców dla odczuwanych potrzeb własnej ekspresji — i nie prowadzi do stworzenia nowej jakości estetycznej. Z tego też względu wszyscy mogą być nazwani poetami kulturowymi. Można chyba ów literacki eklektyzm (eklektyzm w poezji, literaturze) widzieć jako symptom, jako przejaw (w dziedzinie sztuki słowa) — eklektyzmu w sztukach XIX w.’ Wydaje się też, że jako uogólnienie można potraktować opinię historyka sztuki rozpatrującego eklektyzm w architekturze XIX w.:

Jednakże refleksyjna twórczość Asnyka w tematach i w sposobie ich rozwijania, w próbach odpowiedzi na podejmowane uniwersalne pytania była tak mocno zdeterminowana klimatem światopoglądowo-estetycznym czasów, w których powstawała, że jej waga i żywotność zamykały sę w swojej epoce — przemijając wraz z nią i tym samym nie trafiając juz do przyszłych pokoleń. Dlatego też ma ona przede wszystkim wartość znakomitego świadectwa dróg myśli ludzkiej i gustów estetycznych drugiej połowy XIX w. W związku z tym godzi się jeszcze uczynić tu pewną uwagę. Poezja refleksyjna Asnyka oparta na tradycyjnych konwencjach, łącząca różne elementy tych konwencji, przy czym chyba z wyraźniejszą preferencją założeń klasycystycznych, jest — ze względu na swoją poetykę — eklektyczna. Chyba podobny eklektyzm cechuje twórczość Faleńskiego,

... nie ulega kwestii - dziewiętnastowieczny eklektyzm wyrósł z pnia historyzmu

i bez niego byłby nie do pomyślenia. Wyszedł raczej ze sztuki klasycznej niż

neogotyckiej².

u

Stwierdzenie to odnosi się także do literatury i w dużej mierze wyjaśnia skłonność ówczesnej poezji do form klasycystycznych, co doskonale widać w poezji refleksyjnej Asnyka. Dla celów niniejszej pracy należy jeszcze, choćby krótko, przypomnieć, jak określa się dziewiętnastowieczny history zm jako termin z zakresu historii sztuki. Historyzm dziewiętnastowieczny (nie chodzi tu o historyzm romantyczny) przede wszystkim był przedmiotem zainteresować właśnie historyków sztuki i został określony

... jako pewna teoretyczna zasada metodologiczna, będąca przejawem myślenia historycznego, ujmująca wszystkie zjawiska życia społecznego i humanistycznej rzeczywistości, ich tendencje rozwojowe w aspekcie procesów dziejowych, z położeniem szczególnego nacisku na genezę historyczną'.

Inaczej mówiąc — przez historyzm rozumie się charakterystyczny dla wieku XIX sposób (strukturę) „myślenia", dzięki czemu też stal się

... zarówno metodologiczną podstawą wielu nauk przyrodniczych i humanistycznych, jak i ogólną zasadą światopoglądową, (...) oraz osnową (...) większości poglądów filozoficznych późnego wieku XIX^{3 4 5 6 7 8}.

Tak rozumiany historyzm przenika i formuje poetycką refleksję Asnyka, która też z tych powodów w genezie i strukturze jest bardzo charakterystyczna dla swoich czasów.

Choć rozpiętość refleksji poetyckiej interesującego nas tu okresu twórczości Asnyka (ok. 1876—1897) jest duża, przybierająca różne warianty i z różnych inspiracji wypływająca, to w rzeczy samej obraca się wokół, generalnie biorąc, trzech bardzo znaczących i rozległych tematów, które decydują o charakterze i wartości tej poezji. Są to tematy:

1)    historii — przyjmujący u Asnyka przede wszystkim wersję Dziejów Ludzkości, co ogarnia także koncepcję ich rozwoju i przeobrażeń;

2)    losu ludzkiego w relacji do obiektywnych jego uwarunkowań,

3)    Natury, często w wariancie tematycznym zestawienia człowieka i Natury Należą one do wielkich tematów myśli poznawczej i sztuki XIX wieku

Miały one najobfitszy i najciekawszy okres w ekspresji artystycznej około połowy i tuż po połowie wieku (czterdzieste-sześćdziesiąte lata), a dominację zachowały aż do schyłku lat osiemdziesiątych⁹.

1

» Wiek XIX często nazywa się wiekiem eklektyzmu z uwagi nie tylko na eklektyzm w sztukach, ale i w filozofii, i w myśli estetycznej. U Asnyka doskonale ów eklektyzm widać w refleksji światopoglądowej (cykl „Nad głębiami") I w artystycznej formie jego poezji.

2

p. Krakowski, Z zagadnień architektury XIX w., [w:] Sztuka 2 połowu vtv Warszawa 1973, s. 27.    ^{y 2 Wieku}.

3

Tamie, s. 28.

4

⁶ Ł Ostrowska-Kębłowska, Problem historyzm u w badaniach nad arthliekiurą

5

XIX wieku, Iw:] Myśl o sztuce. Warszawa 1976, a 73 — 92, cyt. ze a. 19

6

⁷    O tym W. Hofmann, Daa irdische Paradiea, MOnchen 1961), taksa M Praż.

7

Mnemosync, Warszawa 1981, szczególnie rozdział szósty ,.Struktura teleskopowa,

8

mikroskopowa i fotoskopowa”, poświęcony sztuce XIX w ; amne uwagi o tym również

9

w H Sedlmayra, Yertusl der Mittc, Salzburg 1933.