7349812166

120 Synteza dzie jów Polski..

nic wie, bo inaczej zrządziła. A w tym, co było, co nie było, na dwoje wróżka wróżyła: i ona twierdzi, że gdyby zamachy Batorego mogły skutek brać, to by się krew lała jeśli nic w wojnie, to mieczem katowskim: a w końcu? wróżce do wyboru.” ¹⁰⁷ M. Bobrzyński twierdzi, że przyczyna „upadku” tkwi w instytucjach ustroju, że jest lo ich „katastrofa”. Idzie mu wówczas - tak jak J. Lelewelowi - po pierwsze - o ustrój, instytucje w szerokim znaczeniu; „upadek” lo brak w Polsce „państwa nowożytnego”, rozumianego jako realizacja „wolności nowożytnej”. Po drugie - bierze on także pod uwagę ustrój w wąskim sensie, formę rządu; „upadek” to brak w Polsce monarchii, takiej jak monarchie w Europie nowożytnej, i ich instytucje ujmowane także w wąskim sensie: brak „silnej rządowej, monarchicznej władzy”. To drugie nie ma jednak według M. Bobrzyńskiego pierwszorzędnego znaczenia. Wobec tego nic przeszkadza mu pa listwo szlachty „złotego wieku”. Przeciwnie. Pisząc o parlamentaryzmie XVI wieku, twierdzi on, że łatwo „utracić zmysł i poczucie prawdy, a poszanowanie dla tego, co mimo wad swoich i późniejszego rozstroju było przez długi czas istotnie wielkim i pięknym” ^,08.

Wedle M. Bobrzyńskiego w Polsce w czasach nowożytnych, w jej ustroju w szerokim znaczeniu, cała władza koncentruje się „na dole”; jest to władza dla każdego (idzie, rzecz jasna, o szlachtę). Jeżeli istnieje tu jakieś centrum, lo jest to taka czy inna forma rządu, władza w wąskim sensie, pozór władzy. A ci la władza „na dole” i dla każdego niesie ze sobą dyktaturę tłumu; trudno tu określić granice karności i posłuszeństwa wobec jego woli. Jest lo równość, która zabija suwerenność. Polemizując z Paralelą Hiszpanii z Polską J. Lelewela, M. Bobrzyński konstatuje: „Podniesiono zarzut, że Hiszpania, mimo absolutnych rządów, gorzej się może od Polski strawiła i upadla. Zarzut lo jednak powierzchowny. Zbudowała Hiszpania w XVI-tym wieku rząd absolutny, ale nic rozwiązała kwestii rządu w nowoczesnym ducłiu. Jeżeli w Polsce brakło rządu, w Hiszpanii było go zanadto. Rząd hiszpański odebrał wszelką samoislność społeczeństwu, wyzyska! je wyłącznic na korzyść państwa, zamiast je silą państwa, dobrą administracją dźwigać i pracę jego popierać. Nic upadla więc Hiszpania politycznie, ale strawiła się wewnętrznie, wyjałowiała

i no

pod względem społecznym dla złego rządu.”

Koncepcja M. Bobrzyńskiego lo - przeciwslawiona Lclewclowskicj idei „wszechwładztwa ludu” - koncepcja „równowagi”. Idzie lu - jak lo ujmuje K. Grzybowski - „o zachowanie równowagi w różnych warstwach społecznych wobec państwa i w samym aparacie państwowym” ^II0. Co do pierwszego, kategoria „równowagi” w ujęciu M. Bobrzyńskiego „zakłada sprzeczność interesów, walkę między

107    J. Lclewc I: Uwagi..., s. 269, pr/yp. 206.

108    M. Bobrzy ń s k i: Sejmy polskie za Olbrachta i Aleksandra (1876). W: i d c m: Szkice i studia... T. ł, s. 193. M. Bobrzyński w charakterystyce ustroju Polski XVI wieku - jak zauważa K. Grzybowski - „wzmocnił w istocie tezy Ijclewcla" (K. O r z y b o w s k i: Szkoła historyczna... W: Studia z dziejów..., s. 184; także; i d c m: Szkoła historyczna... W: polska myśl..., s. 580).

ioo M. Bobrzy ii s k i: Dzieje Polski w zarysie. *1*. 2. Wyd. 4.... s. 309-310, przyp. lio K. Ci r Z y bo w s k i: Szkoła historyczna... W: Polska myśl..., s. 574.