SDC11393

Model ujmuję jako schemat oparty na określonych założeniach teoretycznych, uwzględniający i porządkujący te fakty, które należy brać pod uwagę przy analizie badanej dziedziny. Jest on pewnym uproszczeniem wybranych faktów rzeczywistości.¹ Stanowi konstrukcję teoretyczną przedstawiającą w syntetycznym skrócie ogólną wiedzę o badanych faktach, wskazując na ich powstawanie oraz zależności między ich elementami. Zawiera tezy już wystarczająco uprawdopodobnione jak i hipotezy.² W praktyce model może być przydatny jako pewnego rodzaju narzędzie metodologiczne ułatwiające diagnozę, prognozę i wytyczenie kierunku terapii czy innego rodzaju oddziaływania naprawczego.

Prace nad konstruowaniem modelu głównych typów postaw rodzicielskich prowadzone były w dwóch kierunkach: teoretycznym, związanym z poszukiwaniem podstawowych wymiarów, które stanowiłyby główne oparcie konstrukcji modelu, i empirycznym, związanym z wyróżnieniem syndromów postaw rodzicielskich.

Przy poszukiwaniu podstawowych wymiarów szukano takich kontinuów, których oba krańce charakteryzowałyby niepożądane wychowawczo zachowania rodziców wobec dziecka, a środek optimum. Na podstawie bowiem konfrontacji istniejących modeli typologii postaw rodzicielskich z danymi klinicznymi okazało siQ, że tego rodzaju wymiary wskazujące na pewnego rodzaju „nadmiary” czy „niedomiary” w stosunku do dziecka lepiej przedstawiają rzeczywistość, niż wymiary, których kraniec maksimum stanowi równocześnie optimum. Poszukiwano co najmniej dwóch takich wymiarów. Podstawowe wymiary wyznaczałyby w modelu „miejsce” głównych typów postaw rodzicielskich właściwych i niewłaściwych wychowawczo i ogólnie określałyby ich jakość. Ten odcinek pracy miał charakter teoretyczny, jakkolwiek kontrolowany przez konfrontację z doświadczeniami klinicznymi. Drugim kierunkiem badań była praca nad wyróżnieniem syndromów zachowań rodzicielskich. Ten kierunek badań był bardziej „oddolny” — wychodzący od różnych zachowań rodziców wobec dziecka.

Przy prowadzeniu badań nad postawami rodzicielskimi wyróżniłam postawy cząstkowe, jak np. wścibstwo czy pobłażliwość, i postawy złożone, jak np. postawa nadmiernego ochraniania. (Każdą z postaw złożonych określa szereg postaw cząstkowych. Postawę cząstkową charakteryzują określone zachowania rodziców wobec dziecka. Wspomniana postawa nadmiernego ochraniania składa się z szeregu postaw cząstkowych,j jak np. traktowanie dziecka jako młodszego niż jest, uzależnianie, ograniczanie swobody, nadmierne zaabsorbowanie zdrowiem dziecka, wścibstwo i inne. (Wyróżnienie postaw cząstkowych nie tylko umożliwia opis postawy złożonej (syndromu), ale także stanowi jedną z podstaw dla jej rozpoznania, a więc diagnozy^ Trzeba wspomnieć, że pewne postawy cząstkowe mogą wchodzić w skład dwóch różnych postaw złożonych. I tak np. wścibstwo czy izolowanie społeczne dziecka może występować zarówno przy postawie nadmiernego ochraniania, jak i przy postawie nadmiernie wymagającej. Są to syndromy zbliżone do siebie pod pewnym względem, bo w jednym i drugim przypadku są wyrazem nadmiernej koncentracji emocjonalnej rodziców na dziecku, a więc niektóre postawy cząstkowe mogą być wspólne. Podobnie krytykowanie i surowe traktowanie może być charakterystyczne dla syndromów postaw odrzucenia jak i nadmiernego wymagania, gdyż wspólną cechą stosunku rodziców do dziecka przy obu tych syndromach jest ten-

5 — Postawy rodzicielskie 65

1

Greniewski H.: Język czy kod? „Problemy” 1965 nr 7.

2

* Gerstman S.: Struktura i wewnętrzna dynamika postaw-„Przegląd Psychologiczny” 1968, nr 15.