img029 (33)

bo zdroworozsądkowe i potoczne, przekonanie, że równowaga środowiskowa oraz harmonijne powiązanie z otoczeniem nic stoją w sprzeczności z grodzeniem i kreowaniem społecznych nierówności.

Konstruowanie krajobrazu odnosi się niemal wyłącznie do terenów osiedli i rzadko wykracza poza faktyczną i symboliczną granicę wytyczoną przez mur czy płot oddzielający inwestycję od reszty miasta. Natura w apartamentowcach czy rezydencjach jest więc przede wszystkim traktowana jako element reprezentacyjny:

Więc ja tutaj samodzielnie zdecydowałem [...] i zadecydował zdecydowanie widok... To jest mniej więcej 50% wartości tego mieszkania (Respondent 2).

W określaniu specyficznych cech przestrzeni fizycznej pojawia się wyraźne podkreślanie dostępu i przynależności do świata natury i pięknej przyrody: mowa jest o „możliwości korzystania”, „dostępie do”. Szczególnie istotne jest właśnie przenikanie się przestrzeni fizycznej i społecznej. Dostęp do natury jest bowiem mocno kontrolowany przez ogrodzenie, a środowisko profesjonalnie utrzymane i udoskonalane. Przestrzeń schronienia staje się, podobnie jak w koncepcjach wczesnych enwironmentalistów, rodzajem sanktuarium, oferującego wytchnienie, często też bywa ukształtowana tak, aby to przyroda stanowiła naturalną barierę ochronną (ściana zieleni, otoczenie wodą itp.)¹⁷⁶. Jeden z respondentów uchwycił ten stan, porównując swoje miejsce zamieszkania do uzdrowiska:

Słyszy Pan (... cisza...) spokój. Tu już też trochę się popsuło przez tę drogę do K. i latem słychać samochody, ale przedtem to tu było po prostu senatorium (s/c!) (Respondent 2).

Ta romantyczna wizja wczesnych enwironmentalistów, zaadaptowana przez twórców osiedli strzeżonych, rodzi wiele zasadniczych pytań dotyczących między innymi dóbr publicznych czy sprawiedliwości społecznej w dostępie do kurczących się zasobów natural-

^l7<> Dwa sposoby prezentowania przyrody, zdaniem Bronisława Szarszyńskiego. to przedstawianie jej jako sfery zagrożonej albo sfery o charakterze sakralnym. Przyroda w drugim rozumieniu to: „obszar wyrażania czystości i siły moralnej, którym trzeba się cieszyć i który trzeba kultywować [...] jako reprezentacja powrotu z alienacyjnego społeczeństwa ery nowoczesności do organicznej wspólnoty” (za: Macnaghten i Urrv 2005: 37).

)

nych, w tym różnych form krajobrazu (Edcr 1996). Pytania te dotyczą nie tylko dostępu do nowo tworzonych przestrzeni zielonych, ale przede wszystkim wykorzystania już istniejących przestrzeni publicznych przez powstające inwestycje prywatne. Niejednokrotnie to silne dążenie do powiązania osiedli z naturą przybiera agresywne formy, korzystając z zasobów publicznych (np. przestrzeni parków miejskich), i nic jest absolutnie regulowane. Nieliczne krytycznie zorientowane artykuły wskazują na znaczenie osiedli w pogłębianiu urbanistycznego chaosu:

W Polsce luksusowe domy „wgryzają” się w parki głównie w Warszawie. W innych miastach apartamentowce - wciąż nieliczne - są niby rodzynki w cicścic i tylko kilka stanęło w pobliżu parków [...]. Jednak najwięcej apartamentowych inwestycji przyciągnął położony na Ochocie park Szczęśliwicki. Niestety, zabudowa otuliny parku prowadzona jest niezwykle agresywnie (kursywa - J.G.). Pętla osiedli domów jednorodzinnych, wielorodzinnych i apartamentowców zacieśnia się wokół niego (kursywa - J.G.) coraz bardziej i to bez żadnego planu urbanistycznego. Budowanie na nieużytkach wokół parku nie jest złe - zły jest urbanistyczny chaos i przypadkowość. W efekcie rozkwita bowiem tzw.architektura postkapuścinna”¹⁷/ (nr 26).

Meiafora zaciskającej się pętli wydaje sic przesadą, jednak, patrząc na sytuację w miastach amerykańskich, lo właśnie parki miejskie są najchętniej prywatyzowanymi przestrzeniami publicznymi. Publicznie dostępne przestrzenie parkowe słają się wręcz (jak w przypadku amerykańskim, a zwłaszcza nowojorskim) główną areną procesów prywatyzacyjnych i toczącej się na ulicach miast „wojny kulturowej” między dominującą, białą klasą średnią a mniejszościami etnicznymi i bezdomnymi. Opisany przez Zukin przypadek zarządzanego przez prywatne przedsiębiorstwo Briant Park w Nowym Jorku wskazuje, że kultura stała się między innymi bardzo wyraźną sferą klasowego konfliktu. Park stał się prototypem nowej przestrzeni publicznej miasta. Poprzez zreorganizowanie krajobrazu, ogrodzenie i wprowadzenie strażników oraz stworzenie nowych, modnych kafejek i bufetów, z których korzystają pracujący na Manhattanie, dokonała się zmiana: w parku pojawili się nowi użytkownicy oraz nowe wzorce spędzania czasu. Briant Park stał się areną bitwy kulturowej, którą za Zukin moż-

¹⁷⁷ Określenie to wymyślił dziennikarz „Gazety Wyborczej” Dariusz Bartoszewicz dla opisania długich, wąskich, do niedawna rolnych działek.

199