img071 (28)

przyjść rodzicom do szkoły. Witek uspokoił się i obiecywał, że już będzie grzeczny. Prosił, by nauczyciel nie zawiadamiał rodziców. Do końca przerwy zachowywał się poprawnie.

Wniosek: Strach przed rodzicami wpłynął na zmianę zachowania się Witka na przerwie”.

„Była lekcja przyrody. Staszek, z którym Władek siedział w ławce, wciąż do niego coś szeptał. Władek zajęty czynnościami związanymi z tokiem lekcji (odrysowanie z tablicy motyla i opisanie go) początkowo nie odpowiadał. W pewnej. chwili Staszek musiał powiedzieć coś bardzo dowcipnego, gdyż Władek roześmiał się. Usłyszała to nauczycielka prowadząca lekcję i zwróciła Władkowi uwagę na niewłaściwe zachowanie się. Chłopiec poczerwieniał i powiedział: «Proszę pani, to nie ja». Nauczycielka upomniała go ponownie surowym tonem: «Przeszk;idzasz i nie masz nawet odwagi przyznać się do tego». Władek nic na to nie odpowiedział, lecz ostentacyjnie odłożył ołówek, podniósł głowę do góry i przestał zajmować się czynnościami dotyczącymi przebiegu lekcji. Gdy po kilkunastu minutach nauczycielka postawiła mu łatwe pytanie, na-które prawdopodobnie bez trudu mógłby odpowiedzieć, chłopiec wstał, wzruszył ramionami i patrząc w okno nie powiedział ani słowa mimo kilkakrotnej zachęty nauczycielki.

Wniosek: Przez pewien czas Władek, zajęty rysowaniem, skupiał uwagę na przedmiocie lekcji. Dowcipne odezwanie się kolegi wywołało u niego uczucie wesołości, które przejawiło się w wybuchu śmiechu. Upomniany za niewłaściwe zachowanie się, chłopiec uważał zapewne, że został skarcony niesłusznie. «Obrażony» na nauczycielkę, która go upomniała, Władek przestał brać czynny udział w lekcji i na postawione pytanie nie chciał odpowiedzieć”.

Interpretacja poprzez określenie przeżyć psychicznych odpowiadających zaobserwowanym czynnościom umożliwia uchwycenie niektórych motywów działania. Należy przy tym podkreślić, że niejednokrotnie tłem tych samych lub podobnych czynności mogą być różne motywy, o czym świadczą podane niżej przykłady.

„Na przerwie w czasie gry w piłkę na podwórku szkolnym Bogdan kopnął zbyt silnie piłkę i wybił szybę w oknie. Na miejscu zrobiło się małe zbiegowisko, któraś z dziewczynek zawołała: «Jego teraz wyrzucą ze szkoły, bo on już drugi raz w tym miesiącu wybił szybę». Chłopiec sprawiał wrażenie przelęknionego i tłumaczył, że on wcale nie chciał tego zrobić. Po chwili nadszedł nauczyciel i zapytał, kto wybił szybę. Nikt się nie zgłosił, lecz kilkoro dzieci zaczęło wołać: «To Bogdan wybił szybę! Przyznaj się!» Nauczyciel zapytał Bogdana, czy to prawda. Chłopice zaprzeczył twierdząc, że on tylko przyglądał się, jak koledzy grali w piłkę.

Wniosek: Strach przed wydaleniem ze szkoły spowodował, że Bogdan nie przyznał się do wybicia szyby”.

„Na przerwie Urszula zgłosiła się do wychowawczyni twierdząc, że Alina skradła jej nowy długopis. Nauczycielka poleciła przeprowadzenie rewizji w teczce Aliny, gdzie rzeczywiście znaleziono długopis Urszuli. Alina ze łzami w oczach zapewniała, że ona nie zabrała długopisu. Zapytana, skąd się wziął w jej teczce, nie potrafiła odpowiedzieć. Jak później okazało się, Urszula podłożyła do teczki Aliny swój długopis, by mocją oskarżyć o kradzież. Między obydwiema dziewczynkami od pewnego czasu panował antagonizm, zaś poprzedniego dnia Alina w- obecności koleżanek wyśmiała Urszulę, że jest «brudasem», a jej ojciec «śmieciarzem» (ojciec Urszuli pracuje w zakładach oczyszczania miasta).

Wniosek: Zniewaga doznana poprzedniego dnia ze strony Aliny wywołała u Urszuli chęć zemsty, która przejawiła się w podrzuceniu koleżance swego długopisu i oskarżeniu jej o kradzież”.

„W czasie przerwy w klasie ktoś trąci! globus, który spadł na podłogę i rozbił się. W lym czasie dyżur w klasie pełniła Zosia. Twierdziła, że nie wie, kto zrzucił globus. Okazało się, że globus potrąciła Ewa, która była dobrą koleżanką Zosi. Zosia tłumaczyła się później, że nie mogła przecież «wydać» swej koleżanki.

Wniosek: Kłamstwo zmierzające do ukrycia sprawcy rozbicia globusu było wywołane uczuciami koleżeństwa łączącymi Zosię i Ewę".

W opisanych trzech przykładach podobne zachowanie się (próby okłamania nauczyciela) wywołane były odmiennymi motywami. Motywem kłamstwa u Bogdana był strach przed karą, u Urszuli chęć zemsty, zaś u Zosi uczucie koleżeństwa. Jak widać, wniknięcie w motywy działania dziecka ma duże znaczenie praktyczne, gdyż umożliwia dokonanie właściwej oceny zaobserwowanych faktów oraz zastosowanie odpowiednich środków oddziaływania pedagogicznego.

W powyższych opisach zachowania zaobserwowane u różnych dzieci wywołane były przez odmienne motywy. Niekiedy znów zachowanie się dziecka nasuwa szereg odmiennych możliwości interpretacji. Świadczy o tym następujący zapis obserwacji.

„Obserwowałam Marka na lekcji języka polskiego. Przez cały czas siedział nieruchomo; zdawało mi się, że słuchał uważnie słów nauczyciela. Gdy dzieci czytały opowiadanie, patrzył w książkę. Wskazany przez nauczyciela, Marek przeczytał głośno jeden fragment dość biegle, ale chwilami jąkał się i niektóre wyrazy wymawiał niewyraźnie. Później dzieci odpowiadały na pytania związane z tekstem czytanki. Nauczyciel trzy razy pytał Marka, który nie umiał dać ani jednej poprawnej odpowiedzi. Raz zaczął coś mówić, ale urwał w połowie zdania.

Wniosek: Dlaczego Marek zapytany przez nauczyciela nie umiał dać odpowiedzi? Może nie uważał w czasie czytania i myślał o czymś innym? Może «wyrwany» do odpowiedzi był przelękniony i zdenerwowany? Może jest niedorozwinięty umysłowo, ma słabą pamięć i mały zasób słów? Na podstawie przytoczonych wyżej obserwacji trudno rozstrzygnąć, które z tych przypuszczeń jest słuszne”.

Jeżeli zaobserwowane czynności mogą być rozmaicie interpretowane, wymagają uzupełnienia dalszymi obserwacjami oraz badaniami przeprowadzonymi za pomocą innych metod. Na podstawie zarejestrowanych faktów można sformułować wtedy szereg hipotetycznych wyjaśnień, które będą kolejno weryfikowane. W przytoczonym wyżej przypadku dalsze obserwacje i inne badania mogłyby ułatwić znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy zachowanie się Marka było wywołane brakiem skupienia uwagi i zainteresowania lekcją, dużą pobudliwością nerwową i powstającymi na tym tle procesami emocjonalnymi, niską sprawnością umysłową czy też wpływem jakiegoś innego czynnika.

141