IMG39

XXX „GENEZIS Z DUCHA"

brzmiących z jego własnymi wizjami genezyjsko-ontologicz-nymi. Takie odczytanie stosunku dzieł poety do tradycji wydaje się bliższe prawdy.

Można więc mniemać, że spekulacje Słowackiego narzucające symboliczne znaczenia liczbom zawdzięczają wiele tekstowi żydowskiej księgi wiary — Kabaty; że tak ważne dla jego koncepcji idee metempsychozy są osadzone w filozofii Orientu (raczej nie zetknął się z nią bezpośrednio, przez właśńelektury, znał ją z drugiej ręki); że na przedstawieniu relacji między poetą a Bogiem zaważyły pisma Emanuela Swedenborga; można kojarzyć idee Louisa Claude de SainrMartina~o oczy-szczeniu przez cierpienie i krew z podobnymTwątkami myśli Słowackiego; w teorii katastrof zapisanej przez Georgesa Cuviera widzieć wolno pierwowzór dla wizji gwałtownych przewrotów w Genezis z Ducha; tak samo można w wizji historii społecznej człowieka odnaleźć ślady lektur Josepha de Maistre’a i Pierre’a S. Balląnche’a; z łatwością można wskazać, że Słowacki wykorzystywał dość szeroko wówczas znane teorie o ewolucji przyrody, zapisane w dziełach Erazma Darwina (dziada Karola), Jeana B. Lamarcka, Jacąuesa Boucher de Perthesa... Na tor wpływologicznych spekulacji kierują także notatki poety w jego tzw. Raptularzu i noty o charakterze dziennika, w których jest wiele wzmianek o jego lekturach. Wydaje się jednak, że tego typu dociekania niewiele wnoszą dla zrozumienia twórczości jego lat ostatnich, że nie należy przeceniać ich znaczenia. Bo, gdy ustali się już krąg przypuszczalnych lektur Słowackiego, uderza szczególny sposób ich funkcjonowania w kontekście jego filozofii wizyjnej. Posłużmy się przykładem. Znakomitą ilustracją stosunku Słowackiego do cudzych tekstów są słowa, zapisane w Raptularzu o Michaelu Faradayu: odkrycie Faraday[a] — działania elektryczności i siły magnetycznej na światło — nawet przemienianie się tych sił jednej w drugą. — Francuz kończy, iż może to posłuży do odkrycia fenomenów elektro-magnetyz-mu — dureń! posłuży ci do odkrycia ducha twego sił — i powie, czem jesteś¹.

Tak właśnie, do odkrycia sił ducha, spożytkował odkrycie Faradaya Słowacki, budując skomplikowane wykresy działań sił świetlnych i magnetycznych w Liście do J. N. Rembowskiego. Nadał w ten sposób swojemu dziełu pozór naukowości, podparł własną koncepcję najnowszym odkryciem z dziedziny wiedzy ścisłej — choć oczywiście pokrewieństwa z teorią Faradaya ograniczały się do sfery terminologii.

Podobnie postępował Słowacki bodaj zawsze z cudzymi tekstami: dowolnie interpretował zaczerpnięte z nich wątki myśli, narzucał im nowe sensy, w przemienionej postaci wprowadzał je do swoich tekstów.

Genezyjski wykład nauki. W Genezis z Ducha Słowacki odczytuje prawdę o istnieniu z przedludzkich dziejów świata. Z głębin pamięci ducha, wspomaganej zachowanymi przez Boga kształtami dawnej natury, wywodzi prawa rozwoju genezyjskiego. Przedstawia je w sposób wizyjny. Są więc luki w rekonstrukcji obrazu przeszłości; ale zarazem poeta narzuca przekonanie, że wszystkie elementy przedstawianej koncepcji dziejów są logicznie powiązane, że można z niej odczytać prawa moralne i historyczne, które obowiązują zawsze, także w przyszłości.

Gdyby chcieć z Genezis z Ducha odtworzyć dokładnie przebieg prehistorycznych dziejów świata, uporządkować szczegóły ukazanej przez Słowackiego wizji, można byłoby naturalnie wskazać wiele niekonsekwencji; ale poeta zamierzył

1

DW XV, 461. Francuz, o którym wspomina Słowacki, to oczywiście nie Faraday, lecz dziennikarz, relacjonujący jego odkrycie w „Constitutionclu".