img911 (3)

Klasyfikacja spółgłosek

3.4. Artykulacyjna charakterystyka niespółgłosek 3.4.1. Ogólna klasyfikacja niespółgłosek

Jak wspomniałem już wcześniej, por. pkt 3.1drugą grupą polskich głosek są dźwięki niespółgloskowe. Ich artykulacyjna istota polega na tym, że są otwarte. Powietrze wydostające się z płuc swobodnie przepływa przez nasadę, nie napotykając w niej na żadną przeszkodę — ani w postaci zwarcia, ani w postaci szczeliny. Niespółgłoski to dźwięki zróżnicowane pod wieloma względami, dlatego też pożądany wydaje się dalszy ich podział. W dotychczasowej literaturze panuje powszechnie przyjęty zwyczaj, aby wyróżniać w ich obrębie dwie zasadnicze podklasy, a mianowicie:

a)    samogłoski,

b)    półsamogłoski.

Wymienione wyżej podklasy niespółgłosek wyodrębniane i charakteryzowane są najczęściej na podstawie kryterium funkcjonalnego. Mówi się bowiem, że samogłoski to dźwięki sylabiczne w tym sensie, że mają zgłoskotwórczy charakter. Są one elementem organizującym sylaby. Półsamogłoski natomiast to dźwięki niesylabiczne, gdyż nie mają wspomnianej tutaj właściwości. Są one icdynie fakultatywnymi elementami sylaby.

Uwagi te — choć niewątpliwie słuszne •— nie mogą być wykorzystane w niniejszej pracy. Zgodnie z przyjętymi wyżej założeniami chcę, ażeby prezentowany tutaj opis był spójny i konsekwentny pod względem metodologicznym. Wszelkich rozróżnień winniśmy zatem dokonywać jedynie na podstawie kryte-nów artykulacyjnych, a co za tym idzie, definicje różnych pojęć powinniśmy budować, uwzględniając artykulacyjną, nie zaś funkcjonalną czy akustyczną istotę omawianych zjawisk. Zastanówmy się więc, czy sylabiczność (zgłosko-twórczość) samogłosek z jednej strony, niesylabiczność (niezgłoskotwórczość) pólsamogłosek z drugiej strony nie jest powiązana z jakimiś określonymi różni-i miii artykulacyjnymi. Dokładna obserwacja sposobu wymawiania porównywanych tutaj dźwięków prowadzi do przekonania, że samogłoski są sylabiczne ze względu na fakt, iż „w swojej fazie szczytowej, środkowej pomiędzy wstępem m /,ustępem, mają dość wyraźną postawę: moment, w którym narządy ruchome utrzymują się względnie nieruchomo” (Dłuska 1981: 113). Taka stabilna pozycja Mitykulatorów sprawia, że samogłoski mogą być przedłużane, a wzdłużony czas n h wymawiania nie powoduje zmiany barwy. Natomiast półsamogłoski — zwane pi zez I. Sawicką glajdami — to dźwięki wymawiane przy niestabilnych artyku-hilmach. Charakteryzują się one brakiem „stadium ustalonego, artykulacja glajdu |cst ciągłą zmienną, podczas gdy w artykulacji paralelnych samogłosek występuje studium ustalone, pewna określona konfiguracja trwająca przez jakiś czas, tzn. dłużej niż stadia przejściowe” (Sawicka 1995: 115).

/.nys loticlyki... t>5