img967

Zdaniem Wielu badaczy specyfikę JA należy upatrywać w sferze jego funkcji. Część językoznawców, będących zwolennikami triady Biihie-nowskiej, akcentuje ekspresywność i impresywność JA⁴⁰, sprowadzającą się w sumie do nacechowania emotywnego (ekspresyjnego) tej odmiany w przeciwieństwie np. do języka naukowego. Teorię „ekspresywną” podważył już J. Mukarovsky, dając liczne przykłady utworów nastawionych na sferę intelektu, obiektywny opis, referencjal-ność⁴¹. Dodajmy, iż zestawienie JA z językiem naukowym w tym zakresie (ekspresyjność — brak ekspresyjności) jest zasadne, ale ta sama cecha ekspresyjności okaże się całkiem nieprzydatna w układzie opozycyjnym: JA — język potoczny. Inni badacze, nawiązujący dó Prażan, a szczególnie Romana Jakobsona⁴², stosują pojęcie funkcji poetyckiej języka, określanej też innymi terminami: funkcja estetyczna (J. Mukarovsky), funkcja autoteliczna (np. Henryk Markiewicz)⁴³; JA byłby więc tą odmianą językową, która jest nastawiona przede wszystkim na samą siebie głównie poprzez uwydatnienie i estetyczną organizację elementów językowych.

Śledząc liczne konteksty, w jakich pojawia się pojęcie funkcji poetyckiej, można wyodrębnić następujące jej „materializacje”: 1) jest nastawieniem na sam komunikat, 2) odnosi się nie tylko do poezji, ale w niej dominuje, 3) jest „grą z systemem języka”, 4) wprowadza do tekstu nadorganizację istniejącą ponad potrzebę tej organizacji, jaka jawi się w zwykłych komunikatach, 5) nieuchronnie wprowadza wieloznaczność komunikatu, z którą wiąże się zarazem „nadmiar informacji”, 6) nadaje językowi poetyckiemu charakter autonomiczny. Pomijam tu już słynne osie wyboru i ekwiwalencji R. Jakobsona, sprawdzające się w określonych wierszach. Pomijam też jego wzorcowe rozbiory fo-nołogiczno-semantyczne, przystające do niektórych utworów poetyckich, tych mianowicie, które realizują symbolikę fonemiezną i w których jakby „dźwięki” rządziły doborem słów i całych struktur syntaktyeznych.

⁴⁰    Por. T. Milewski: O zakresie i przedmiocie badań stylistycznych. „Język Polski” XXIV, 1939, s. 33—40, 73—80, 106—115; H. Kurkowska, S. Skorupka: Stylistyka polska..., s. 10.

⁴¹    J. Mukarovsky: Wśród znaków i struktur..., s. 231.

⁴²    R. Ja ko b son: Poetyka w świetle językoznawstwa: „Pamiętnik Literacki” 1960, z, 2, s. 431—473. Z prac polskich rozwijających teorię języka poetyckiego i funkcji poetyckiej por. m.in. M. R. M a y e n o w a: Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1971; J. Sławiński: Wokół teorii języka poetyckiego. W: J. Sławiński: Dzieło. Język. Tradycja. Warszawa 1974.

⁴³    H. Markiewicz: Jeszcze o teorii języka poetyckiego. W: H. Markiewicz: Przekroje i zbliżenia. Warszawa 1967, ś. 330.

«• 83