IMG37

się. globalną sieć dokumentów. kształtowano przez wielką liczbę lokalnych twórców nocników. L lego punktu widzenia Web jest podobny do złożonych sieci społecznych If-posiadających architektury w sensie produktu inżynierskiego, lec/ samoorganizujący c się na zasadzie lokalnych interakcji wielkie) liczby osób i ich grup, Na mikro poziou^-twórcy lokalnych odnośników w Webie nic są w stanic zaplanować sposobu, w jaki na J,^{1 2} ziomic makro ich pojedyncze odnośniki tworzą złożone i dynamiczne struktury, gdy²' <• istnieje globalny rejestr pozwalający na stworzenie pełnej mapy Webu. Samoorganizują/ się topologie odnośników w Webie są tworzone przez kolektywne, nie inżynierskie j „j² intencjonalne agregacje odnośników.

Prostota odnośników w Webie jest ich zaletą, ma jednak również pewne wady. Wskn, żywni na nic Theodor Nelson, twórca systemu Xanadu\ który bardzo krytykował wspój² czcsny Web, m.in, za jednokierunkowość' połączeń, ich niestałość i wykorzystywanie do celów komercyjnych, co powoduje, że użytkownicy Wcbu traktowani są raczej jako bierpj konsumenci, niż twórcy treści [Wright 2007, s. 228]. Sam twórca Wcbu, Tim Bemers-Lcc planował nadanie odnośnikom znacznie więcej „inteligencji"; w pierwotnej koncepcji Wcbu z 1980 r., nazwanej przez niego Enquire [Bemers-Lce 2000, s. 10], odnośniki miały wskazywać na relacje między łączonymi obiektami². Później porzucił tę myśl na rzecz uproszczenia struktury hipertekstu, dzięki czemu zapewnił jego szybkie upowszechnię-nic. Do koncepcji inteligentnych odnośników powrócił jednak wraz z koncepcją Seman-tycznego Wcbu (zob. p. 4.9), gdzie zaproponował już niestandardowy zestaw relacji, jak w Enquirc, lecz standardowy sposób opisu jakiejkolwiek użytecznej relacji, przydatnej do wskazywania cech obiektów. Zasady tworzenia tych relacji, określanych jako trójki: dwóch terminów łączonych przez nazwę relacji, zawarte są w RDF (zob. p. 2.3). Same relacje i ich znaczenia przedstawiane są w antologiach.

Jak twierdzi Yochai Benkler, odnośniki nie są tylko technicznymi narzędziami, mechanicznie łączącymi dwie strony Web [Benkler 2008, s. 314]. Web posiada znacznie bardziej skomplikowaną strukturę, niż mogą ukazać najbardziej złożone schematy odnośników. Na te struktury nakładają się bowiem społeczne sieci osób dyskutujących, tworzących dokumenty i porozumiewających się lub nie zgadzających się ze sobą. Każdy węzeł sieci skupia więc grupy uczestników dyskursu. Dzięki temu Internet jest potężnym narzędziem otwartej wymiany opinii, co także wykorzystywane jest w zastosowaniach naukowych.

W opisanej przestrzeni funkcjonuje infrastruktura GBC, będąc jednym z największych źródeł odnośników i tworzonych przez nie struktur: obiektów cyfrowych i użytkowników. Na poziomie poszczególnych serwisów GBC można wyróżnić także przestrzenie udostępniane użytkownikom na ekranie komputera, na którym odwzorowywane są relacje pomiędzy obiektami Webu. Są one częścią interfejsu użytkownika, który opisany został w p. 3.6.

3.1. Internet jako przestrzeń publiczna

Rola Internetu jako przestrzeni publicznej dostępnej dla każdego obywatela (w odróżnieniu od Sieci jako przestrzeni dla wybranych grup, na przykład osób korzystających z niej zawodowo), może być określona przez dwie przeciwstawne cechy: Internet jest

zarówno ogólnie dostępny, jak i osobisty. Cyberprzestrzeń', inaczej ni³ media tradycyjne (w tym publikacje) oraz tradycyjne miejsca publiczne w świcuc fizycznym (w tym biblioteki), umożliwia zastosowanie nowych sposobów współdziałania ludzi na poziomic ekonomicznym, politycznym i społecznym. Nic chodzi tu o przestrzeń fizyczną, materialne części maszyn i łączy telekomunikacyjnych, ale o przestrzeń logiczną, wyobrażeniową (Gołka 200K, s. 99; Góralska 2009, s 49). Uniwersalny dostęp do ląc/ internetowych daje potencjalne szanse interakcji każdemu, w każdym miejscu. Jednak uniwersalność u może być powodem ograniczeń praw jednostki czy organizacji, zmniejszając ogólną użyteczność Internetu [Camp, Chien 2000, s. 13).

Spacerując w parku, przesiadając się na dworcu kolejowym czy spędzając spokojne popołudnie w bibliotece, za każdym razem korzysta się w specyficzny sposób z przestrzeni fizycznej w domenie publicznej¹, zajmuje się w niej jakieś miejsce i postępuje zgodnie z obowiązującymi zasadami. Internet jako miejsce w domenie publicznej również potrzebuje podobnego zbioru zasad funkcjonowania, powszechnie przestrzeganych, choć niekoniecznie formalnych, rządzących jego funkcjami informacyjnymi o zasięgu globalnym.

Każda przestrzeń posiada wewnętrzne, fizyczne definicje zarówno tego, co jest dozwolone, dostępne, jak i wykluczone, zamknięte. Wykorzystywanie modeli przestrzennych powoduje potrzebę ponownego rozpatrzenia relacji pomiędzy przestrzeniami. Wszystkie przestrzenie fizyczne i część przestrzeni cyfrowych pozwalają na tworzenie wykluczeń. W Internecie przykładem mogą być nazwy domen, które muszą być niepowtarzalne. Wybrane elementy zastrzeżonych przestrzeni elektronicznych mogą mieć cechy dóbr publicznych. Z drugiej strony przestrzenie te stają się coraz bardziej dozwolone. Miesza się w nich to, co prywatne i publiczne, treści przepływają w obu kierunkach. Przestrzenie cyfrowe mogą być doświadczane jednocześnie, na przykład w przypadku umieszczenia zasobów jakiejś firmy w intranecie i w przestrzeni publicznej. Zarządzanie przestrzeniami musi uwzględniać fakt, że funkcjonują w kontinuum, zawierającym elementy wyłączności, dozwolenia i jednoczesności w różnych wymiarach i sytuacjach. Różni to przestrzenie elektroniczne od fizycznych, gdyż te ostatnie zawsze znajdują się w przestrzeni wyłączonej. Stąd metafora przestrzeni Internetu, co prawda obiecująca, nie może zakładać ani całkowitego odrzucenia wyłączeń, ani też ich potraktowania jako jedynej dostępnej możliwości.

Warto przyjrzeć się kilku cechom Internetu jako przestrzeni:

•    Publiczna i prywatna. Inaczej niż zazwyczaj przestrzeń fizyczna. Internet łączący ludzi, urządzenia i zasoby informacji, jest jednocześnie publiczny i prywatny. Jest to być może jedna z bardziej charakterystycznych jego cech - wszyscy pracują i żyją w tej samej przestrzeni, współużytkują te same zasoby, a przy tym każdy może wyodrębnić sobie część tej przestrzeni i traktować ją jak własną. W Sieci wspólne zasoby są wykorzystywane i dostosowywane do własnych potrzeb. Z drugiej strony umieszcza się w Sieci własne, prywatne informacje (na przykład w Webie spolecznościowym lub na osobistych stronach uczonych w Web), przedstawiane do użytku publicznego.

•    Globalna - lokalna. Przestrzeń Internetu z definicji zawiera połączenia w skali globalnej, z drugiej jednak strony zasoby lokalne wzbogacają ją i zwiększają użyteczność. Teoretycznie równie łatwo jest wejść na stronę Muzeum Narodowego w Krakowie, jak i na stronę Muzeum w Luwrze. Treści przeznaczone do użytku wybitnie lokalnego, mieszają

119

1

⁴ hlipManadu.com/.

W przypadku wykorzystania proponowanych przez Nelsona odnośników dwukierunkowych autor strony Web może widzieć nie tylko do kogo sam stworzył odesłania, ale także skąd prowadzą odnośniki do jego strony.

2

   dotyczyły takich relacji, jak „utworzyny przez”, „zawiera", „wykorzystuje", „opisuje", „podobny do"

(Wcinberger 2007,i.190). Relacje te miały opisywać znaczenie odnośników, byłyby więc rodzajem metoda-nych.

⁷ Marian Gołka przytacza następującą definicję cyberprzestrzeni: przestrzeń otwartego komunikowania się za pośrednictwem połączonych komputerów i pamięci informatycznych pracujących na całym święcie (Gołka 2008, s. 99].

3

W tym miejscu termin „domena publiczna" rozumiany jest bardzo szeroko, jako miejsce dostępne każdemu, do którego brak ograniczeń wynikających z praw własności do elementów przestrzeni fizycznej i cyfrowej. Szczegółowe rozumienie tego terminu, w obszarze praw własności intelektualnej przedstawione zostało w p. 6.3.