IMG 16 (2)

ciwko tzw. „kozłu ofiarnemu”-lub przeciwko sobie samemu, gdy brak mu odwagi, aby wyładować agresję na kimkolwiek z otoczenia. „Kozłami ofiarnymi” dla ucznia trudnego są na ogół fizycznie słabsi od niego chłopcy i dziewczęta. W ten sposób uczniowie agresywni są często przyczyną ostrych konfliktów interpersonalnych w klasie.

Racjonalizacja przejawia się w uporczywym uzasadnianiu niepożądanych lub aspołecznych zachowań poprzez powoływanie się na argumenty, które w istocie rzeczy nimi nie są. Uzasadnienie takie jest tylko pretekstem do ukrycia prawdziwych motywów postępowania ucznia. Tak na przykład może on ciągłe nieodra-bianie zadań domowych tłumaczyć bólem głowy, zapominaniem, absolutnym ich niezrozumieniem, wykonywaniem w domu zadań ważniejszych niż praca domowa zlecona przez nauczyciela itp. Zbyt częste uruchamianie mechanizmu obronnego, zwanego racjonalizacją, może prowadzić do świadomego wprowadzenia w błąd nauczycieli.

Identyfikacja negatywna polega na akceptacji szkodliwych społecznie i wychowawczo wzorów osobowych. Uczeń, który dotąd nie miał możliwości wykazania się dobrymi osiągnięciami szkolnymi, zaczyna szukać dla swego codziennego postępowania odpowiedniego punktu oparcia w kolegach, którzy imponują klasie lub budzą jej zainteresowanie, zachowując się niezgodnie z regulaminem szkolnym. Są to uczniowie, którzy mają w zasadzie wiele do powiedzenia na różne tematy, lecz najmniej w sprawach związanych z nauką szkolną. Znajdują się wśród nich nierzadko nieformalni przywódcy klasy szkolnej, wywierający niekorzystny wpływ na uczniów.

, Marzenie na jawie jest próbą ucieczki od rzeczywistości szkolnej. Działanie tego mechanizmu polega na stwarzaniu przez ucznia wyimaginowanych sytuacji, odrywaniu się od realiów życia szkolnego, zafascynowaniu własną wyobraźnią. Świat wymarzony staje się dla niego bezpieczniejszy niż rzeczywisty z jego codziennymi problemami i niespodziankami. Trwając w nim, uczeń nie potrafi pokonywać napotykanych trudności. Staje się więc coraz bardziej bezradny i osamotniany.

Uruchamianie takich i innych- mechanizmów obronnych (por. Lobocki M., 1968) prowadzi w konsekwencji do pogłębiania i na-

rastania coraz to nowych trudności wychowawczych. Ńic więc dziwnego, że jednym ze sposobów zapobiegania nieprzystosowaniu społecznemu uczniów i jego zwalczania jest niedopuszczenie do nagminnego powstawania mechanizmów obronnych. Cel taki można osiągnąć m.in. w wyniku udzielania uczniom niezbędnej pomocy w nauce, skoro niepowodzenia szkolne są zazwyczaj przyczyną uruchomienia nowych mechanizmów. Kwestią otwartą jest Sposób, w jaki pomoc taką się organizuje. Chodzi tu zwłaszcza o sposoby możliwe do realizacji w ramach zajęć pozalekcyjnych, czyli w warunkach odrabiania lekcji w domu i tzw. zespołów wyrównawczych.

Udzielanie uczniom trudnym pomocy w nauce nie wywiera bynajmniej wychowawczego na nich wpływu w sposób automatyczny. To znaczy, samo wyrównanie braków w ich dotychczasowych osiągnięciach szkolnych nie przyczynia się samoczynnie do likwidowania sprawianych przez nicfh trudności wychowawczych. Tymczasem niektórzy nauczyciele są odmiennego zdania, mianowicie twierdzą oni, że wystarczy sama tylko pomoc tym uczniom w nauce, aby przestali sprawiać trudności wychowawcze. Stanowisko swe opierają na następującym rozumowaniu: skoro sprawiane przez uczniów kłopoty natury wychowawczej są wynikiem pewnych zaniedbań w nauce szkolnej, należy je usunąć, aby móc oczekiwać od nich zachowań zgodnych z obowiązującymi normami żyda społecznego. Niestety rozumowanie takie, chociaż logicznie przeprowadzone, nie potwierdza się nawet i wtedy, gdy główną przyczyną zaburzeń w zachowaniu ucznia są rzeczywiście niepowodzenia szkolne. Słuszność jego podważa takie niemała liczba uczniów wyraźnie nieprzystosowanych społecznie, którzy nie przejawiają trudności w nauce, a nawet mogą poszczycić się bardzo dobrymi osiągnięciami szkolnymi.

Po prostu zapomina się tu, iż trudności wychowawcze nie są tylko funkcją zaniedbań .-uczniów w nauce, ale także napoty-kanydh przez nich różnych niepowodzeń żyaiowych. Stąd też błędem jest upatrywanie często mechanicznego związku między niepowodzeniami szkolnymi i trudnościami wychowawczymi w ścisłym znaczeniu tego słowa,.' Zachodzi między nimi związek dialektyczny, zakładający wzajemne powiązania (relacje) między wspomnianymi niepowodzeniami i trudnościami. Dlatego

185