IMG141 (2)

Skoro wyodrębniliśmy już funkcje, powstaje następne pytanie: w jakim układzie i w jakiej kolejności one występują? Przede wszystkim zajmiemy się sprawą kolejności funkcji. Istnieje pogląd, że owa kolejność jest przypadkowa. Wiesiełowski stwierdza: „Wybór i p o-rządek zadań i spotkań (przykłady motywów — W. P.) [...] już sam zakłada pewną swobodę”¹. Jeszcze bardziej zdecydowanie wyraża tę myśl Szkłowski: „Jest zupełnie niezrozumiałe, dlaczego przy zapożyczeniach powinno utrzymywać się przypadkowe (wyróżnienie Szkłowskiego — W. P.) następstwo motywów. Przy zeznaniach świadków właśnie następstwo zdarzeń ulega największym wypaczeniom” ^J. Powoływanie się na zeznania świadków jest więc niewłaściwe. Jeśli bowiem świadkowie wypaczają następstwo zdarzeń, to ich opowieść staje się bezsensowna. Następstwem zdarzeń rządzą jednak pewne reguły, podobnie jak opowiadanie artystyczne kieruje się własnymi prawami. Kradzież nie może nastąpić przed wyłamaniem drzwi. Bajka podlega szczególnym regułom. Kolejność elementów, jak wykażemy niżej, jest rygorystycznie stała; swoboda ich układu — natomiast ograniczona do bardzo wąskich ram, które można dokładnie określić. Otrzymujemy zatem trzecią podstawową tezę naszej pracy, która wy-

maga dalszego rozwinięcia i udokumentowania:

3. Następstwo funkcji jest zawsze jednakowe.

Należy tu zastrzec, że przytoczona prawidłowość dotyczy tylko folkloru. Nie stanowi ona właściwości bajki jako gatunku literackiego. I tego rodzaju utwory bajkowe nie podlegają jej.

Jeśli chodzi o układ funkcji, to przede wszystkim trzeba stwierdzić, że bynajmniej nie we wszystkich bajkach występują wszelkie możliwe funkcje. W niczym to jednak nie zmienia reguły następstwa. Brak niektórych funkcji nie wywiera wpływu na porządek pozostałych. Do tego zjawiska jeszcze powrócimy, na razie zajmijmy się układami funkcji w ścisłym tego słowa znaczeniu. Już samo postawienie problemu prowadzi do następującego założenia: skoro wyodrębniono funkcje bajki, można prześledzić, które utwory zawierają jednakowe funkcje. Bajki takie można uważać za utwory jednego typu. Na tej podstawie będziemy mogli następnie sporządzić indeks typów bajkowych oparty nie na cechach fabularnych — nieokreślonych i rozpływających się — lecz na ścisłych cechach strukturalnych. Kontynuując porównywanie typów strukturalnych, otrzymamy jednak następujący, wręcz nieoczekiwany wynik naszych obserwacji: funkcje nie mogą rozkładać się na wzajemnie wykluczające się cią-

ś

61

1

A. H. BeceJioBCKHil Uostuko craaceroa, ap. 3. • B. B. UIkjiobckhB O reopuu npom. ctp. 23.