IMGh07

2. BURZA MÓZGÓW

Burzą mózgów, nim trafiła do szkół, posługiwano się jako technik stymulującą wynalazczość w rozwiązywaniu praktycznych kwestii zarządzaj i problemów technicznych. Wykorzystywano właściwość burzy mózgów, dzk; której można znieść zahamowania powściągające ludzi przed posłużeniem sj» całym zasobem wiadomości.

Jak wiemy z rozdziału V o rozwiązywaniu problemów, myślenie przechodzi przez fazę generowania (produkcji) hipotez i fazę ich oceniania (estymacji) Wygląda to tak, że pomysł przychodzący do głowy, jeszcze nie ukształtowany ostatecznie, już poddajemy ocenie, akceptujemy lub odrzucamy. Jeśli akceptujemy, pracujemy nad nim jeszcze chwilę, aż nadamy ostateczny kształt, i zastanawiamy się, czy warto pomysł ten zgłosić.

Otóż faza estymacji, jeśli jest bardzo bliska w czasie fazie generowania, powstrzymuje człowieka od posługiwania się wiedzą niedokładnie opanowany intuicją, wiadomościami, których nie umie sobie przypomnieć, ale które współdziałają w wytwarzaniu pomysłów.

Uczeń w sytuacji społecznej, np. w klasie, kiedy ma zgłosić publicznie pomysł rozwiązania problemu, jest hamowany przez konieczność poddania uprzednio ocenie wewnętrznej tego, co wymyślił. Ocenia swoje pomysły pod dwoma względami:

—    czy pomysł ten jest uzasadniony w świetle posiadanej wiedzy?

—    jak zostanie odebrany przez grupę?

Skoro tak się dzieje, to:

1.    Pomysłodawca nie jest w stanie zrobić pełnego użytku ze swojej wiedzy. Posługuje się tym, co wie — jak sądzi — na pewno albo z dużym prawdopodobieństwem; odrzuca wszystkie „zdaje mi się’'. Tymczasem bardzo wiele najlepszych pomysłów daje się uzasadnić nie w chwili zgłaszania, ale po starannym rozpatrzeniu nieświadomych przyczyn ich zgłoszenia. Wtedy okaże się, że człowiek zrobił użytek z wiadomości, których nie jest w stanie w pełnej postaci przywołać, pod wpływem jakichś śladów wiedzy, doświadczeń, pod wpływem intuicji, która jest po prostu myśleniem kierowanym przez wiadomości funkcjonujące w umyśle człowieka, ale nie wyuczone na tyle, żeby można było je odtworzyć. Część zatem naszych kwalifikacji zostaje niepotrzebnie unieruchomiona.

2.    Przewidywanie osądu społecznego powstrzymuje pomysłodawcę przed publicznym obwieszczeniem pomysłów, które mogłyby narazić go na społeczną dezaprobatę. A byłyby to pomysły sprzeczne z wyobrażeniem ich twórcy o zwyczajach i normach panujących w grupie lub zawierające ryzyko błędu, bo błędne sądy obniżyłyby prestiż w grupie.

Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, żeby przerwać komunikację między fazą produkcji i szacowania pomysłów.

W szkole posługujemy się burzą mózgów wtedy, kiedy potrzeba nam do dalszego prowadzenia lekcji wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś problemu albo żeby sprawdzić, jak dalece użyteczna jest wcześniej opanowana wiedza. Tak więc, zwłaszcza na lekcjach problemowych, burza mózgów w sposób atrakcyjny dla uczniów pozwoli zebrać hipotezy, z których każda ma jakieś uzasadnienie tkwiące płyciej lub głębiej w umyśle choćby jednego ucznia. Po zgromadzeniu hipotez spożytkujemy je zgodnie z naszym planem lekcji.

Typowy przykład posłużenia się burzą mózgów na lekcji wygląda następująco.

Lekcję zaczyna nauczyciel wykładem albo pogadanką (czasem posługując się podręcznikiem), które nawiązują do tematu lekcji, przygotowują uczniów do zrozumienia problemu, który mają rozwiązać. Jak pamiętamy, chodzi o przerzucenie pomostu między tym, co uczeń wie, a tym, co będzie za chwilę poznawał, o wzbudzenie potrzebnych wiadomości z zasobu jego wiedzy i uzupełnienie ewentualnych luk.

Następnie nauczyciel podaje lub przypomina instrukcję, jak zachować się podczas sesji burzy mózgów:

—    każdy uczeń ma prawo zgłaszać tyle pomysłów, ile chce: za jednym razem można zgłosić tylko jeden pomysł;

—    głosu udziela prowadzący sesję (zwykle nauczyciel);

—    pomysły nie mogą być przez nikogo oceniane;

—    nie notuje się autora pomysłu;

—    pomysły mogą być rozwijane, zmieniane i użyte do zgłaszania następnych pomysłów; może to zrobić każdy uczestnik burzy mózgów;

—    pomysły mogą być najbardziej śmiałe i niedorzeczne;

—    pomysły, żeby później można było z nich korzystać, notowane są na tablicy lub przez dwóch sekretarzy sesji w zeszycie.

Sprawy formalne kończy wyznaczenie sekretarzy sesji.

Teraz nauczyciel podaje zagadnienie — problem, którego propozycje rozwiązania mają zgłaszać uczniowie. Oto kilka rzeczywiście użytych przykładów takich problemów rozpoczynających sesję burzy mózgów.

Lekcja biologii. Na nie zamieszkanej planecie ląduje grupa uczonych. Jakie czynności ma wykonać, żeby upewnić się, czy na planecie jest życie?

Lekcja geografii. Co wziąłbyś pod uwagę, podejmując decyzję o lokalizacji fabryki maszyn rolniczych?

Lekcja pedagogiki (przedmiot fakultatywny w niektórych szkołach). Co powinien zrobić nauczyciel, żeby uczniowie lubili go? Wymyśl jeden sposób na podniesienie wyników nauczania.

Lekcja historii. Co można było zrobić, żeby nie doszło do wybuchu powstania styczniowego?

I już można zacząć sesję, która trwa zwykle 5—15 minut. Jej granicę wyznacza albo wyraźny spadek liczby zgłaszanych pomysłów, albo osąd nauczyciela, że zgromadzone pomysły wystarczą, aby z powodzeniem prowadzić dalej lekcję.

Podczas sesji prowadzący ją nauczyciel nie zachowuje się biernie i nie ogranicza tylko do udzielania głosu, pilnowania pracy sekretariatu sesji 'przestrzegania regulaminu. Musi on, bacząc pilnie, żeby nie zdusić cha rak terys-tycznej dla burzy mózgów swobody, stymulować zgłaszanie pomysłów. Kiedy przedwcześnie, nim wykorzystane zostaną wszystkie tropy, gaśnie produkcja

185