IMGh01

4.    Preferowanie wartości. Uczeń ma skłonność do przypisywania teiny właśnie obiektowi wartości dodatniej, co wyróżnia ten obiekt spośród innych podobnych bądź konkurencyjnych. Jest to także etap, w którym wartość nabiera pewnej siły, a to umożliwia porównanie jej pozycji z innymi wartościami. Uczeń jest skłonny w dobrej wierze deklarować przywiązanie do tej wartości lub uznać dany obiekt za wartościowy.

5.    Kształtowanie wiary w wartość. Do uzasadnień racjonalnych dochodzą emocjonalne. Spostrzeżenie przykładów przemawiających przeciwko tej warto-ści będzie odczuwane jako przykrość, a nawet przykłady te mogą być odrzucane jako nieprawdziwe. Sądy sprzeczne z tą wartością i ludzie głoszący je są narażeni na odrzucenie spontaniczne i bezrefleksyjne. Jednak im większe znaczenie przy kształtowaniu wartości nadajemy intelektowi, tym lepiej uczeń będzie kontrolował takie negatywne reakcje.

6.    Abstrahowanie wartości z sytuacji, w której występowała, izolowanie jej oi konkretów. Jest to proces generalizowania wartości. Wartość uniezależnia się np. od autorytetu, który ją promował — autorytetu nauczyciela, pisarza, osoby znaczącej dla ucznia. Utwór podoba się już nie dlatego, że stworzył go znakomity autor.

7.    Tworzenie uwewnętrznionego systemu wartości. Dana wartość wchodzi w związki z innymi wartościami, zajmuje jakieś miejsce w ich hierarchii, zostaje przekształcona i sama powoduje przekształcenia w innych wartościach i w ich systemie. Staje się elementem ewaluacyjnego systemu regulacji i zaczyna w nim funkcjonować.

8.    Podporządkowanie działania wartości. Ostatecznym sprawdzianem siły jakiejś wartości i jej miejsca w systemie regulacji jest działanie ludzkie. Czy człowiek zachowuje się zgodnie z daną wartością? W jakich warunkach tak, w jakich nie? Jak postąpi w wypadku konfliktu wyznawanych przez siebie wartości? Nieczęsto szkoła dostarcza okazji do takiego sprawdzenia swojej siły wychowawczej. Nieczęsto jest w stanie kontrolować cały proces kształtowania wartości aż do jej praktycznego sprawdzianu.

9.    Ukształtowanie światopoglądu. Jeśli dana wartość harmonizuje z innymi, może stać się składnikiem światopoglądu wartościującego stosunek do świata jako całości. Można wtedy dostrzec ją w wielu zachowaniach człowieka.

PRZYGOTOWANIE MATERIAŁU NAUCZANIA

Przygotowanie nośnika wartości. Nośnik może sam przezsię być obiektem wartościowania: dzieło literackie, utwór muzyczny, zachowaniesię człowieka oglądane bezpośrednio, krajobraz. To samo dzieło literackie, kiedy chcemy wyciągnąć z niego naukę moralną, wymagać będzie analiz, nie tylko odbioru jako dzieła. Wartości mogą się też pojawić w obiekcie poznawanym okazjonalnie lub kryć się za wiadomościami, nad którymi praca ma prowadzić raczej do efektów poznawczych.

Podręcznik do nauki języka obcego może przez dobór czytanek, ich treść

1    treść ćwiczeń gramatycznych wytworzyć rozmaite postawy wobec kraju, którego język poznaje uczeń, i wobec mieszkańców tego kraju. Zadania z podręcznika matematyki mogą „przemycać” treści wychowawcze. W doniesieniach informacyjnych w gazecie znajduje się wiele informacji wpływających na system wartości ucznia przygotowującego się do lekcji wychowania obywatelskiego.

Zaplanowanie ekspozycji wartości. Sposoby przygotowania sytuacji dydaktycznej, w której uczeń zetknie się z wartością, dałoby się uporządkować hierarchicznie ze względu na stopień wyabstrahowania wartości z pedagogicznego kontekstu.

Najprostszy i najzwyklejszy sposób, a więc cieszący się popularnością wśród nauczycieli, polega na tym, że uczniowie zostają po prostu poddani oddziaływaniu nośnika wartości: słuchają deklamacji sonetu, żeby spostrzec estetyczną wartość kunsztownej formy poetyckiej; zostają przymuszeni do parokrotnej lektury wersów otwierających Pana Tadeusza w nadziei, że tchnąca z nich miłość do ojczyzny zostanie zauważona.

Nieco bardziej skomplikowany będzie sposób, w którym oprócz przemyślenia, jaki nośnik wartości zostanie użyty, nauczyciel doprowadzi do nazwania wartości, objaśnienia, dlaczego dane zdarzenie, rzecz, cechę itp. uważamy właśnie za wartość, czemu wartość ta może posłużyć, czy i jak można dokonać jej analizy pod względem formalnym albo psychologicznym itd.

Postępowanie człowieka bywa kierowane przez wartości, które wyznaje; postępując w zgodzie ze swoimi wartościami, człowiek umacnia je. Ale z drugiej strony, nawet gdy człowiek nie uznał jeszcze danej wartości, a postępuje tak, jakby ją uznawał, to działanie takie sprzyja temu, że wartość ta zostanie przez człowieka przyjęta. Nadmiernie generalizując tę regułę i pokładając w niej zbyt wielką nadzieję, nauczyciele organizują czynności ucznia tak, żeby były zgodne

2    wartościami, które pragną w nim zaszczepić. Prowadzą więc uczniów do teatru po to, żeby go polubili, żeby w systemie wartości estetycznych dobra sztuka, dobry teatr znalazły swoje miejsce. Włączają uczniów w tok prac społecznych, a więc takich, które z własnej woli wykonują ludzie uspołecznieni, skłonni do działań na rzecz dobra ogólnego, aby uczniowie przyjęli wartości, np. szacunek dla pracy i postawę trudzenia się na rzecz ogółu. Tak szkoła osiąga niektóre cele wychowawcze, przymuszając swoiście uczniów do udziału w szkolnych kołach PCK i podejmowania się w ramach tej organizacji obowiązku pomocy ludziom starszym i niepełnosprawnym.

Ostatni sposób to po prostu namawianie ucznia do przyjęcia danej wartości.

0 ile w drugim z przytoczonych tu sposobów punktem wyjścia i głównym narzędziem była intelektualizacja wartości — jej uzasadnienie, w trzecim —działanie zgodne z wartością, o tyle w ostatnim chodzi o wzbudzenie uznania wartości przez bezpośrednie przekazywanie jej uczniowi w sytuacji, która wzbudza niejako odruchowe poczucie przyjemności, gdy wartość jest uznawana, a poczucie przykrości, gdy jest odrzucana. Szeroko rozumiane nagrody i kary są instrumentem, którym posługuje się nauczyciel; nauczyciel chwali za ładnie

173