Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych
7

mając przeszłość. Może pokazywać antyesencjalistyczne otoczenie biografii indywidualnej i odtwarzać najbardziej znaczące, opresyw-ne, wykluczające fabuły przeszłości. O wiele mniej składników zapisać można po stronie jakiejś alternatywnej konstrukcji „sex”-„gen-der”, która byłaby zdolna przekonać nas do siebie, pokazać wartość kobiecości zakopanej pod monoseksualnym - jak chce Monique Wittig - modelem tożsamości akceptowanej w kulturze poprzednich wieków.

W tej sytuacji najważniejszą lekcją women studies jest lekcja braku podmiotów zdecydowanie i jednoznacznie wymykających się monoseksualnej normie patriarchatu. Lekcję tę donośnie słychać w kulturze polskiej, albowiem jej niedawna jeszcze, oparta na ciągłości doświadczenia historycznego aktualność i niezwykła żywotność wiążą się ze specyfiką tutejszego doświadczenia społecznego, politycznego i tożsamościowego.

3. Od women studies do krytyki współczesności

Literaturoznawcze women studies były zawsze działaniami nastawionymi na zysk. Chodziło w nich o pozyskanie „użytecznej tradycji” dla poszerzonej reprezentacji czytelniczek/czytelników literatury danego kręgu językowego, kulturowego czy po prostu pewnej wspólnoty z wyboru - ta ostatnia specyfikacja najbliższa byłaby poetyce różnorodności wypierającej poetykę różnicy. Ożywienie dyskursu tożsamościowego nastąpiło po 1989 roku, w czasie gdy nabrała impetu także feministyczna archeologia, praca nad przeszłością. O przyczynach tej koniunktury pisano wielokrotnie, są one oczywiste. Jeśli wracam do tego wątku, to chcę pokazać, iż prowadzone przez krytyczki badania nad przeszłością, wraz z pouczającymi wnioskami metahistorycznymi (między innymi tym, oczywistym, iż drugorzędność pisarek jest konsekwencją dominacji patriarchatu), służą do postawienia pytań o współczesność. Skoro bowiem rozumiemy matkę-historię, możemy modyfikować ojca-proces literacki.

Jeśli więc ani prace Borkowskiej, ani studium Kraskowskiej, ani porywające analizy Kłosińskiej, Szczuki czy Araszkiewicz, ani nawet projekt zmiany paradygmatu zaproponowany przez Marię Janion nie odkryły nam tekstotworu, który stać by się mógł konkurencją dla istniejącego - należy wyciągnąć z tego wnioski, potraktować to jako ostrzeżenie dla kultury współczesnej. Łatwo tę lekcję przekreślić, upierając się przy istnieniu sztuki uniwersalnej, niema-jącej ideologicznego podłoża, jakie ma - w domyśle - sztuka preferowana w dyskursie genderowym. Uniwersalność oznacza jednak dalsze, konsekwentne przemilczanie dominującej monoseksual-ności kultury. Nie chcę popadać w ton rewizjonistyczny i obwiniać tej rzekomo neutralnej postawy o wszelkie zło świata tego (a dobrej okazji dostarczają bezustannie wiadomości telewizyjne), przypomnę tylko, iż poststrukturalizm obalił naszą pewność co do istnienia dyskursów nieskontekstualizowanych, niepoddających się rozbiorowi ze względu na ich retoryczne strategie.

Arieta Galant tak pisze we fragmencie konspektu poświęconym „neutralnemu” pisarstwu autobiograficznemu Jerzego Stem-powskiego:

Stempowski [...] to pielgrzym, samotny wędrowiec, niespieszny przechodzień (homo viator, promeneur solitaire i flaneur w jednym). To erudyta i dyplomata „przechadzający się” po Europie, czy jak woli autor wstępu do dzienników Stempowskiego Andrzej Stanisław Kowalczyk -rycerz czerwonego krzyża z renesansowego poematu Edmunda Spensera „okryty srebrnym pancerzem na spienionym koniu, ale posłuszny jedynie swym ślubom i jadący na wojnę bez broni”. Przywołuję tutaj określenie Kowalczyka nie po to, żeby polemizować (choć być może warto by się zastanowić, o jaką wojnę Kowalczykowi idzie, bo kiedy Stempowski podróżuje, jest już po wojnie), ale też dlatego, że jest w tym ważny sygnał autobiograficznej kreacji autora w diariuszu.

37