Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych8

u obu. Może rzecz w pokoleniu? W autobiograficznej identyfikacji? Nie mając biograficznych zobowiązań, pisarka może potraktować obóz jako miejsce szczególnego, lecz jednak hipotetycznego doznawania wtajemniczeń. W każdym razie, jedno ze ścisłych tabu naszej kultury, świadomość istnienia więzi lesbijskich w obozach zagłady, zostaje tu przekroczone.

Rzecz, niestety, nie kończy się dobrze, bo i opisywane czasy obfitowały w fatalne zakończenia. Odnowiona w stalinowskim więzieniu gruźlica i śmierć ukochanej domykają tragiczną klamrą ten tom prozy, zarażonej aurą nieszczęścia, swego rodzaju fatalizmem, na który wpływ ma cenna, lecz dolegliwa „inność”. Wolałabym pewnie przeczytać jakiś tekst afirmatywny wobec „inności”, ale doceniam gest rozpisywania na fabułę przeszłości, także tej pielęgnowanej w ramach edukacji szkolnej - wzbogacanie jej wątkami wywrotowymi z punktu widzenia kanonu.

Akacja to odtwarzanie, zamiast korzeni, siatki wiążącej nas z lokalnymi dziejami, literaturą, innymi ludźmi. Jedna z najciekawszych siatek feministycznej literatury sezonu 2001. Czemu mówię o niej przy temacie „postkolonializm”? Można by umieścić te rozważania w rozdziale „saga”, chociaż przecież nie o babce, raczej o siostrze „po miłości” opowiada olsztyńska pisarka. Przypomnijmy sobie Rodzinę Połanieckich Henryka Sienkiewicza. To też była saga w budowie, Połanieccy dopiero mieli mieć ród. Jego zalążkiem zaś była historia miłości Stacha i Maryni. Od czegoś trzeba zacząć. Sagi kobiet zawierają wiele tajemnic. Jedną z nich jest sama kategoria pokrewieństwa. Pearl z powieści Amy Tan miała niechcianego, chińskiego ojca. Czyjaś babka była prostytutką. Inna - Niemką. Ktoś przyszedł na świat w obozie koncentracyjnym. A ktoś ma dwie matki, bo najważniejsza jest historia więzi, nie propagandowy schemat, który powtarzam mojemu synowi, gdy chcę trochę ośmieszyć tradycyjne poglądy: mężczyzna, kobieta, dziecko. Mamy w drzewie genealogicznym także inne kombinacje.

Nasz „postkolonializm”, na miarę europejskiej mapy politycznej, rozumiem jako opowiadanie o związkach, o tak zwanym współżyciu narodów, tożsamości lokalnej, wielokulturowości, ojej najboleśniejszych aspektach. Wielka literatura kresowa odwoływała się do schematu „tygla”, który mógł być sielski lub diabelski. Mieszanka przygotowywana w tym naczyniu bywała mocno przyprawiana polityką, europejskim ekspansjonizmem, odpowiednikiem kolonializmu. Dziś stawiamy pytania o relacje międzyludzkie i o stereotypy, staramy się patrzeć na pogranicza wieloaspektowo i krytycznie. Powieści takie jak Schilling, kwestionujące słuszność podziału na „swoich” i „obcych”, pokazujące rany na organizmie małej ojczyzny, osoby ludzkiej, rodziny - powstają przede wszystkim tam, gdzie te tematy są żywe, a więc na pograniczach. Coraz rzadziej pisane są jako wyraz nostalgii za utraconym miejscem, gdzie byliśmy uprzywilejowanymi gospodarzami, jako opis niedoli wygnanych z raju. Zaczynają być analizami oddającymi głos drugiej stronie. Przykładem Eine kleine Artura Daniela Liskowackiego¹.

Szczególnie dobrym miejscem obserwowania bolesnej inności jest takie, które ją multiplikuje, wzmacnia. Bohaterki Schilling są po wielokroć inne. Przesunięto im za plecami granice, dano niechciany ustrój, odebrano język; nigdy nie rozważono ich prawa do miłości. Mogą wobec tego opowiedzieć nam, kim są kolonizatorzy i podbici. Mówią w imieniu tych drugich. Ich opowieść, niestety, nie jest nieaktualna.

1

A.D. Liskowacki, Eine kleine, Szczecin 2001.