na dz z pol024

50

W młodszych fazach epoki brązu na obecnych ziemiach polskich budowano także domy, których ściany konstruowane były z belek drewnianych związanych na zrąb. O znajomości tej techniki świadczą m.in. konstrukcje obronnego grodu w Biskupinie koło Żnina, gdzie rzędy wielkich skrzyń drewnianych wypełnionych ziemią miały ściany wiązane na zrąb. W grodzie biskupińskim zachowały się także pozostałości dolnych więzów jednego z budynków wchodzącego w skład zabudów}' młodszej fazy osiedla, ułożone na zrąb. Budynki wznoszone w młodszych fazach epoki brązu były jedno. dwu a nawet trzywnętrzowe. Ich rozmiary były różne i wahały się w granicach od kilku do parudziesięciu metrów kwadratowych. W ich wnętrzach znajdowały się z reguły paleniska zbudowane najczęściej z kamieni, a ponadto legowiska (prycze) oraz różnego rodzaju sprzęty jak kloce do siedzenia. żarna, warsztaty tkackie.

Obok osad otwartych na dzisiejszych ziemiach polskich pojawiają się w młodszych fazach epoki brązu, a zwłaszcza okresie halsztackim na szerszą skalę osiedla obronne - grody. Zakładano je w miejscach dogodnych do obrony i dodatkowo zabezpieczano przez skomplikowany system fortyfikacji. Na obszarach nizinnych grody zakładano w miejscach bronionych przez wodę lub kompleksy mokradeł. Znajdowały się więc one głównie na wyspach oblanych wodami jezior, na suchych kępach wznoszących się wśród mokradeł lub też na półwyspach wcinających się w w'ody jezior lub rzek. czy na obszarach podmokłych łąk. Natomiast na terenach wyżynnych i górskich grody budowano na cyplach wsuniętych w dolinę. Fortyfikowano też wierzchołki wzniesień, a niekiedy i gór.

Rozmiary grodów były bardzo różne. Ich powierzchnie wahały się od 2 do 20 hektarów. Osiedla obronne okalano z reguły jednym pasmem fortyfikacji otaczającym cały obiekt. Występowały także osiedla zabezpieczane dwoma koncentrycznymi wałami i fosami, a także grody na cyplach górskich. chronione odcinkowymi wałami zaporowymi. Zróżnicowany był też sposób zabudowy wnętrza osiedli. W południowej strefie obecnych ziem polskich wynoszono osiedla, których zabudowa koncentrowała się wyraźnie wzdłuż wewnętrznej strony fortyfikacji. W dużych osiedlach tego typu pozostawiano w centrum wielki, niezabudowany majdan. Przypuszcza się. iż grody zakładane na wzgórzach miały charakter obiektów refugialnych dla ludności zamieszkującej najbliższą jego okolicę. Spotykamy też grody o gęstej, nieregularnej zabudowie wewnętrznej, jak i osiedla wyróżniające się bardzo regularną zabudową. Klasycznym przykładem takiego osiedla jest znany na całym świecie gród z Biskupina.

Konstrukcje obronne grodów tworzyły najczęściej wały poprzedzone fosą. Budowa wałów obronnych była różna, od form najprostszych, a więc wałów ziemnych zwieńczonych palisadą, poprzez wały ze skrzyń drewnianych wypełnianych ziemią czy kamieniami, aż do wałów przekładkowych drewniano-ziemnych lub budowanych z kamieni i dodatkowo zabezpieczanych konstrukcjami drewnianymi (ryc. 7).

Przykłady rekonstrukcji wałów obronnych w grobacg kultury łużyckiej w Europie Środkowej. Zą M. Gedlem