na dz z pol085

172

T

W tym czasie na obecnych ziemiach polskich pojawiają się pierwsze brązowe groty oszczepów, a pod koniec rozwoju tej kultury także pierwsze miecze. Bardzo liczne były - jak wspominałem poprzednio - ozdoby, z których część wykonywana była, jak się przypuszcza, na obecnych ziemiach polskich.

W klasycznej fazie kultury przedłużyckiej panował szkieletowy obrządek pogrzebowy. Zmarłych składano w grobach najczęściej w pozycji wyprostowanej, wyposażając ich w ozdoby brązowe, a także inne przedmioty metalowe lub kamienne (sztylety, groty włóczni, grociki do strzał wykonane z brązu itp.) oraz sporadycznie w naczynia gliniane. Stopniowo (pod koniec fazy klasycznej) pojawiać się zaczęło, między innymi na obszarach Śląska, ciałopalenie.

Typową formą grobu dla tej kultury był kurhan, usypany z ziemi, z wewnętrznymi konstrukcjami kamiennymi (ryc. 49).

W literaturze podzielana jest opinia, iż podstawą gospodarki twórców tej kultury, podobnie zresztą jak innych z kręgu kultur mogiłowych, było pasterstwo.

Kultura przedłużycka, rozwijająca się na obecnych ziemiach polskich aż do XIII wieku p.n.e., miała dać początek zachodniemu odłamowi kultury łużyckiej.

Kultura łużycka

Nazwa od cmentarzysk popielnicowych tej kultury z Łużyc. Jej twórcy zamieszkiwali w latach 1400-300 p.n.e. dorzecze Odry i Wisły, północne Czechy, północne Morawy i północno-zachodnią Słowację. Dzieliła się na dwie strefy: zachodnią - powstałą na podłożu miejscowego osadnictwa tzw. kultury przedłużyckiej przy silnych wpływach znad środkowego Dunaju (zwłaszcza kultur mogiłowych); wschodnią - wykształconą na podłożu kultury trzcinieckiej.

W rozwoju tej kultury wyróżnia się trzy etapy. Pierwszy - wczesny -datowany na schyłek II do początku IV okresu epoki brązu, środkowy -obejmujący w zasadzie IV i V okres epoki brązu, w niektórych strefach także okres HaC; późny - okresy HaC (schyłek) i Ha D, czyli - jak się przyjmuje - wczesną epokę żelaza. Nastąpił wówczas szczytowy rozwój kultury łużyckiej, a następnie jej załamanie i stopniowy zanik. Proces formowania się kultury łużyckiej, podobnie zresztą jak innych kultur zaliczanych do kompleksu kultur pól popielnicowych polegał, z grubsza rzecz ujmując, na przekształcaniu się kultury typu mogiłowego w kulturę typu popielnicowego.

Zmiany zachodziły zarówno w gospodarce, trybie życia ludności, jej kulturze materialnej, jak i w wierzeniach, zwyczajach i praktykach pogrzebowych.

Rozwój kultury łużyckiej przebiegał początkowo jednolicie w skali całego obszaru obecnych ziem polskich. Następnie jednak zaczęły zaznaczać się pewne różnice regionalne. Powstało szereg grup: górzycka, „meklem-burska”, białowicka, pomorska, mazurśko-warmińska, kujawska, chełmińska, środkowopolska, mazowiecko-podlaska, „lubelska”, wielkopolska, śląska, gómośląsko-małopolska, tarnobrzeska, a poza granicami obecnych ziem polskich czeska i słowacko-morawska oraz wysocka. Odrębność tych grup zaznacza się zarówno w ceramice, jak i wyrobach brązowych. Z uwagi na bogactwo form ceramicznych oraz przedmiotów wykonywanych z brązu trudno byłoby tu omawiać charakterystyczne dla poszczególnych grup formy naczyń (ryc. 50) jak i przedmiotów brązowych (ryc. 51). Ograniczę się więc jedynie do ogólnej charakterystyki tej kultury, która w najdawniejszych dziejach obecnych ziem polskich odegrała szczególnie istotną rolę.

Podstawę gospodarki twórców tej kultury stanowiła żarowa uprawa ziemi (sprzężajna i kopieniacza) i chów zwierząt. Oba te podstawowe sposoby produkcji żywności uzupełniały zbieractwo, łowiectwo i rybołówstwo. Wysoki poziom osiągnęła metalurgia brązu oraz garncarstwo. Badania archeologiczne potwierdziły eksploatację rud ołowiu oraz solanek.

Struktura osadnictwa początkowo była rozproszona. Ludność tej kultury zamieszkiwała małe osady otwarte z domostwami naziemnymi i półzie-miankami. Na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. w południowo-zachodniej strefie występowania kultury łużyckiej pojawiły się wielkie osiedla warowne, typowe następnie dla całej strefy zachodniej w VHI-V w. p.n.e. Grody te, o planowanej zabudowie wewnętrznej, były - jak się powszechnie przypuszcza - centrami władzy plemiennej i ośrodkami produkcyjno-wymiennymi.

W obrządku pogrzebowym dominowało ciałopalenie, a zakładane przez twórców kultury łużyckiej cmentarzyska odznaczały się często wielkimi rozmiarami i były długotrwale użytkowane. Początkowo typową formą pochówku były groby mogiłowe, następnie panującymi stały się groby płaskie, popielnicowe, zawierające liczne naczynia i drobne przedmioty wykonane z brązu. Około 600-500 r. p.n.e. na Górnym Śląsku rozpowszechniły się pochówki szkieletowe.