na dz z pol071

144

Na gruncie archeologii, na podstawie omówionych wyżej w znacznym skrócie przesłanek zaczęto poszukiwać kultur archeologicznych, których twórcy odpowiadaliby wymienionym uprzednio warunkom, a więc zarówno gospodarce (pastersko-koczowniczej). środowisku geograficznemu (tereny stepowe) i chronologii (III tysiąclecie p.n.e.). Ludem takim, odpowiadającym wszystkim cechom charakterystycznym dla praindoeuropejczyków mieli być - według dawnych poglądów - twórcy kultury ceramiki sznurowej (por. część V tego opracowania). Pogląd ten oparty był na hipotezie umieszczającej praojczyznę tej kultury na stepach nadczarnomorskich. Obecnie jednak hipoteza ta została całkowicie odrzucona. Przedstawiciele ludów stepowych byli twórcami tzw. kultury grobów jamowo-katakumbowych, datowanej na przełom IV i III tysiąclecia p.n.e. Nie byli oni jednak przodkami ludów kultur ceramiki sznurowej występującej na terenie Europy środkowej.

W prowadzonych obecnie dyskusjach nad zagadnieniem praindoeuropejczyków powraca kwestia oceny roli twórców kultury ceramiki sznurowej w kształtowaniu się procesów etnicznych. Ze względu na fakt rozprzestrzeniania się tej kultury na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. oraz jej silne powiązania z kulturami epoki, brązu twórców kultury ceramiki sznurowej uważa się za odpowiednik jednej z różnicujących się grup językowych pra-europejskich.

W II tysiącleciu p.n.e. na obszarach Europy nastąpiła intensyfikacja procesów różnicowania się języków indoeuropejskich. Wyodrębniają się bowiem języki południowe, zachodnie i północnoeuropejskie, a następnie germańskie i bałtosłowiańskie.

ROZDZIAŁ II

ZAGADNIENIA ETNICZNE W EPOCE BRĄZU

W odniesieniu do wczesnych i starszych okresów epoki brązu archeolodzy są bardzo ostrożni w podejmowaniu prób ustalania przynależności etnicznej i językowej twórców wyróżnianych przez siebie kultur archeologicznych. Podkreślają wprawdzie znaczne zróżnicowanie kultury materialnej. obyczajów poszczególnych ludów, co ma sugerować w podtekście istnienie na obecnych ziemiach polskich znacznego zróżnicowania etnicznego i językowego. Wskazuje się także, iż w starszych okresach epoki brązu dojść miało w dorzeczu Odry i Wisły do wykształcenia się etnosu prasłowiańskiego. Reprezentować go mieli twórcy kultury trzcinieckiej (por. V część tego opracowania). Koncepcja ta nie jest jednak przekonywająco udokumentowana i w związku z tym przyjmowana jest na gruncie polskiej archeologii z dużą dozą sceptycyzmu.

W środkowej fazie epoki brązu na obszarach Europy środkowej doszło do uformowania tzw. kultury łużyckiej. Problem etnicznej przynależności twórców tej kultur}' od dawna wywołuje szereg kontrowersji. W początkach XX wieku, zwłaszcza wśród archeologów niemieckich, upowszechniła się teza, iż twórcy kultury łużyckiej to Ilirowie, a szczególnie ich północny odłam. Ludność kultury pomorskiej (patrz V część) wiązano natomiast ze wchodniogermańskimi plemionami, zwłaszcza z Bastarami (których obecnie uważa się za plemię celtyckie). Obie te koncepcje zostały dzisiaj odrzucone.

Tym niemniej w ostatnich latach w polskiej literaturze archeologicznej pojawiły się sugestie na temat infiltracji na obecne ziemie polskie obcego elementu etnicznego, wiązanego zwłaszcza u schyłku epoki brązu i w okresie halsztackim (C) z Ilirami. Owi przybysze pojawić się mieli na terenach południowej strefy dorzecza Odry i Wisły (obszary Śląska).

Niewątpliwie bardziej skomplikowana jest sprawa lokalizacji siedzib ludów określanych jako prasłowiańskie w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza. W XIX stuleciu wśród poglądów na ten temat dominowały ..romantyczne" koncepcje na siedziby najdawniejszych Słowian i wiązania z tym etnikonem różnych kultur archeologicznych. Najdawniejsze siedziby Prasłowian lokalizowane były w dorzeczu Odry i Wisły, poczynając od XIII wieku p.n.e., a więc od chwili pojawienia się na części obszarów Europy środkowej tzw. kultury łużyckiej. Kultura ta, traktowana wówczas jako jedna, zwarta całość, uważana była za kulturę archeologiczną wytworzoną