Nartowska Różnice indywidualne0069

u dzieci upośledzonych umysłowo. Dzieci te nie rozumiejąc związków zachodzących między przedmiotami i zjawiskami nie przyswajają ich słownych desygnatów, przy czym odgrywa tu również pewną rolą niski poziom rozwoju percepcji słuchowej.

Na tym przykładzie widzimy, że żadne zachowanie dziecka, żadna jego czynność nie może być oceniana w oderwaniu od całokształtu jego działalności i warunków, w jakich ta działalność się kształtowała.

Następnym etapem rozwoju języka jako formy komunikowania się z otoczeniem jest mowa pisana. W obecnie obowiązującym systemie kształcenia dzieci rozpoczynają naukę czytania w ostatniej grupie przedszkolnej. Jest to poważny próg trudności w osiąganiu różnych umiejętności. Pokonanie go wymaga od dziecka zaangażowania nie tylko już wykształconej mowy (słowo jako desygnat przedmiotu, jego cech i czynności kształtowało się przez 5 lat), lecz wytworzenie zupełnie nowego typu licznych powiązań słucho-wo-wzrokowych między dwoma całkowicie odrębnymi i dla dziecka abstrakcyjnymi bodźcami: głoskami (fonemami), które izolowane od innych głosek nie mają żadnego konkretnego odpowiednika (brak im znaczenia) oraz literami (symbolami graficznymi głosek), których kształt również nie wiąże się z żadnymi dotychczasowymi doświadczeniami dziecka i wymaga subtelnego zróżnicowania wzrokowego. Dziecko, jak przewiduje program, ma poznać i utrwalić nie tylko 22 pary tych elementów (głoska + literą), lecz również szereg ich kombinacji, które tworzą symbol graficzny znanego dziecku słowa. Musimy zdawać sobie sprawę, że jest to zadanie obciążające w znacznym stopniu niedojrzały jeszcze układ nerwowy dziecka. Pomimo tego, jego ogromna w tym wieku plastyczność rokuje całkowite powodzenie zaplanowanych zabiegów dydaktycznych i wytworzenie się zupełnie nowych i bardzo złożonych struktur czynnościowych w obrębie OUN.

Doświadczenia zebrane na podstawie badań uczniów 7—10-letnich, mających trudności w nauce czytania i pisania, pozwalają przewidzieć, które dzieci z najstarszej grupy przedszkolnej i ż oddziałów przedszkolnych przy szkołach mogą mieć kłopoty z przyswajaniem sobie początków czytania oraz jakie mogą być ich następstwa w przyszłości, gdy w sposób niewłaściwy będą zinterpretowane przyczyny trudności oraz gdy nie udzieli się dziecku odpowiedniej pomocy¹. ¹ Dziecko zapoznając się ze słowem napisanym może postępować w różny sposób; albo rozpoznaje całą śtriikturę graficzną wyrazu, przyporządkowując jej słowo jako złożoną całość dźwiękową, /i lbo może rozpoznawać pojedyncze składniki struktury (litery) lub ich mniejsze układy, podporządkowując im odpowiednie głoski lub sylaby, by potem sćalać je w jedną złożoną strukturę dźwiękową, w słowo.

Pierwszy sposób postępowania spotykamy u niektórych dzieci w okresie, zanim zaczęły naukę czytania. Rozpoznają one poszczególne Wyrazy w tytułach gazet, książek, w reklamach itp. Dziecko zapamiętuje ogólny „wygląd” tej struktury, która jest symbolem graficznym określonego słowa. Czasem kieruje się i innymi; dodatkowymi informacjami, z czego dorośli nie zawsze zdają

¹ Problematyka niepowodzeń, w nauce, czytania i pisania oraz ich przyczyny i następstwa zostały szczegółowo przedstawione w książce H. Spionek: Zaburzenia... jw.

145

10 — Różnice indywidualne...