Obraz13

Wili lo z wrócić uwagę na zróżnicowanie stopnia Inlciinywności rytmicznej leluilll w iii' •ini’11 i od tego, czy wersy mają charakter składniowy, czy a.s. ki ad n i 11 w yJ i ty ilopy mii z c s l r oj o w c, czy k rz yiowLa n e. Zarówno składniowy podział werHlli jak I slopa krzyżowana osłabiają wyrazistość rytmu językowego. 1

' Najwyższy poziom rytmu, który możemy szacunkowo oceniać stopniem ab li żenią się rymu językowego do skandowania, realizuje się w wyniku wprowadzeni zestroju akcentowego jako zasady rytmizacyjnej:

Go czynisz / na gruzach / katedry Świętego / Jana / poeto,

W ten ciepły, / wiosenny / dzień?

(Oz. Milos/., W Warseawii)

Jeśli na taką strukturę rytmiczną wersów nakłada się jeszcze porządei rymowy i zwrotkowy, poziom rytmu, naturalnie, będzie wyższy. Zbliżeniami rytmu wierszowego do skandowania w wyniku wprowadzenia jako zasady rytmiczE^^I toku zestrojowego polega na tym, że. pauzy międzyzestrojowe są tylko o stopie^B słabsze od pauz wersyfikacyjnych i fakt ten ujawnia, że sfera wierszowości tekstu 1 sytuuje, się między prozą, która nie. daje możliwości ekspresywnego napięcł^B w zakresie segmentacji tekstu, a skandowaniem ograniczającym zdolnoś^H komunikacyjne tekstu. \

Powyżej przedstawiłem zależność pomiędzy liczbą angażowanych czynnikóyH rytmizacyjnych —-.k onstant rytmiczn y c h — a poziomem rytmu językoWl^^H i zrobiłem to w celu pokazania skąli wierszowości tekstu: od pewn^^H minimum, opartego wyłącznie na wykorzystaniu pauzy wersyfikacyjnej^ -aż, <l" pełnego wykorzystania paradygmatu wiersza w utworze-tekście, co dajfl podstawy do mówienia o maksimum wierszowego porządku, mą 1^1 s i m u m wierszowości tekstu. Warunkiem wierszowości tekstu, jegojniflB zbywalnym minimum jest segmentacja tekstu na wersy za pomocą arbitralnie użyfflj | pauzy,. natomiast warunkiem metru — jest regularne występowanie pozostałsffli fl elementów paradygmatu wiersza. >

*

Takie spojrzenie na wiersz, jakie tutaj prezentuję, pozwala precyzyjnie uzasad-B nić pogląd, że jego istota polega na arbitralnym segmentowaniu-teksturco prowady.lB do charakterystycznych „nadużyć.” delimitaęyjnych:

\ a) pauza wersyfikacyjna może powodować, że wers będzie zawłaszczał intona-B cję, jakby był zdaniem;

b) średniówka tnąca wers będący autonomiczną jednostką prozodyjną tekstu I wierszowanego sprawia, że człon przedśredniówkowy, podobnie jak i p o -1 średniówkowy „udają” prozodyjnie zdania, człony składniowe, choć wcale nimi ■ być nie muszą;

c) stopa cezurowana z kolei zawłaszcza sobie <11111. i k (<* r y h t y k v prozodyjną ■IIroju akcentowego, całostki znaczeniowej, również nim nie będąc. W efekcie ■flitrtity mowy wierszowanej — wersy — udają segmenty prozy, czyli zdania, człon (mii udaje człon składniowy, stopa — zestrój, zatem przysługuje im wszystkim Plipelnie nie motywowana przez semantykę charakterystyka prozodyjna.

Najzupełniej świadomie i konsekwentnie nie używam i nie będę tutaj używać In im nu wiersz wolny, dla którego brakuje w naszym systemie pojęć o wierszu Pllcjsca. Rozróżniamy między poszczególnymi formacjami prozodyjnymi tekslu,

■    •ulem pomiędzy wierszem i niewierszem, a z kolei wiersz może osiągnąć zróżnicowany poziom rytmiczności i regularności; do obsłużenia terminologicznego Wystarczają teraz określenia: wiersz metryczny — niemetryczny, nunc r y c z n y — nienumerycz ny7\

Nl rofika

Problem rytmiki regularnej utworów wierszowanych nie kończy się na metrze, l*iuktyka wersyfikacyjna zawsze realizowała kompozycje stychiczne (bezpośrednie następstwo wersów) bądź k o.m p o z y c j e stroficzn e, czyli układy zwrotkowe polegające na grupowaniu wersów utworu w określone i powtarzalne całostki k<>mpozycyjne. ^Te dwa sposoby organizacji tekstu wierszowanego: stycliika I st rofika, wyczerpują w zasadzie możliwości kompozycyjne utworów*) wierszo-Wimych, realizujących zasadę numeiVczną rytmu. \

^ Strofa jest to powtarzająca sie grupa wersów utworuff^-^minimum dwa, maksimum kilkanaście, stanpwiaca-jego jednostkę lmmpcwyryjna. w której obrębie powtarza się na ogół układ rymów. Strofy mniejsze są odpowiednikami wypowfefbrrń

■    prozie, strofy większe — akapitowej *

Podział tekstu na strofy ma tak samo arbitralny charakter jak podział na wersy, [k czynnikiem konstytuującym strofę jest liczba, wersów i ich, postać metryczna, a także układ .rymów, mający często charakter pomocniczy w kształtowaniu jakości strofy. Układ rymów w obrębie takiej samej liczby wersów różnicuje jakość strofy, na przykład tercet i ter cynę, o k t o s t y.c h i. oJct.a w.e—

_v Zjawisko przerzutni międzyzwrotkowej świadczy^ o arbitralności podziału tekstu na zwrotki:

U twych ramion płaszcz powisa krzykliwy, z leśnego ptactwa, długi przez cały korytarz, przez podwórze, aż gdzie gwiazda

Venus. A tyś lot i górność chmur, blask wody i kamienia.

Chciałbym oczu twoich chmurność ocalić od zapomnienia.

■ i (K. I. Galc/yńiki, IHiini, I)