skanuj0039 (104)

wiadomo, stopniowo ulegały uproszczeniu. Szuman zwrócił uwagę na Izw. piscmność litery. Zdaniem autora w początkach nauki dziecko winno otrzymać od razu taki wzór, który sprzyjałby opanowaniu nawyku pisania płynnego. Wzór liter winien zapewniać ciągłość ruchu, jaka jest nieodzowna dla wyrobienia nawyku pisania szybkiego [179]. Wprowadzenie od razu nowych wzorów, a więc np.a nie j, g, a nic g jest z wielu względów pożyteczne, ale nie sposób pominąć wyłaniających się trudności innego typu. Litery w postaci j,g itd. są trudniejsze do analizy wzrokowej, a ich kreślenie wymaga większych umiejętności ruchowych. Na ten temat zabiera też głos J. Zborowski: ..Duże znaczenie dla nauki pisania posiada analiza kształtu litery. Dziecko nie potrafi oddać wiernie kształtu litery — wzoru, gdyż nie umie jeszcze przeprowadzić obserwacji tego kształtu i nie umie go zanalizować. Ujmuje więc ten kształt na swój sposób, subiektywnie i kreśli literę o kształcie zgoła różnym od demonstrowanego wzoru. Dlatego też do analizy trzeba je odpowiednio przygotować. W praktyce tradycyjnej szkoły przygotowanie to polegało na mechanicznych ćwiczeniach w kreśleniu lasek, kółek, haczyków, wężyków itp. Później te ćwiczenia wstępne przygotowawcze zaniedbano i właściwie po dzień dzisiejszy nie uwzględnia się ich w naszej szkole. Ćwiczenia te należałoby wznowić, eliminując jednakże ich mechaniczny charaker przez połączenie z odpowiednią pogadanką” [205, 141]. I drugi fragment wynotowany z tej samej pracy: „[...] Dziecko myśli początkowo nie tylko o każdym wyrazie, ale o każdej pojedynczej literze, ha, nawet o każdej cząstce tej literki. W ten sposób człowiek dorosły ma podczas pisania do wykonania tylko jedno zadanie — ubrać myśl w słowo pisane, a dziecko ma tych zadań znacznie więcej” [205. 141].

Z przytoczonych wypowiedzi wynika niedwuznacznie, że podany opis struktury liter może mieć zastosowanie w dydaktyce nauczania pisma. Z jego pomocą można również precyzyjnie określić niektóre błędy strukturalne w budowie liter.

W przypadkach trudności ruchowych oraz zaburzeń w analizie i syntezie wzrokowej wstępne ćwiczenia na grafach odpowiednio powiązane z innymi czynnościami manualnymi mogą stać się ważną pomocą w reedukacji. W przyszłości należy opracować w sposób szczegółowy metodykę tego rodzaju ćwiczeń.

2. Wśród zniekształceń pisma stykamy się między innymi z zamianą liter, np. r na n, n na m itp. Dłędy tc powstają w wyniku perseweracji grafu a. Poniżej przytaczam próbkę pisma uczennicy klasy III, w której to próbce

—pfak~^ą~7i7

: kfeic"

dwukrotnie litera a została zastąpiona przeze. Zamiana ta ma miejsce po literze./ i jest rezultatem perseweracji ruchu właściwego tej litery.

3. W związku ze strukturą liter i pisma należy jeszcze wspomnieć o innym zaburzeniu, mianowcie o zahamowaniu Ranschburga-². Badacz teri wykazał, źe powtarzające się w jakimś kompleksie te same elementy utrudniają pamięciowe opanowanie tego kompleksu. „Elementy podobne wpływają na siebie w lej sytuacji hamująco i utrudniają proces utrwalania względnie reprodukowania" [5,370]. Za przykład może tu posłużyć błędny zapis wyrazu „częstotliwy” w postaci „częstoliwy” lub „częstobliwy”. Już pobieżny przegląd błędów pisma pozwala stwierdzić, że zahamowanie Ranschburga’ może być obserwowane zarówno w płaszczyźnie liter, jak też ich elementów strukturalnych (grafów). Występujące często błędne zapisy wyrazu „zadanie" w postaci „zadnie" mogą być interpretowane zarówno jako zahamowanie Ranschburga w płaszczyźnie liter (dwukrotnie powtórzenie a), jak też w płaszczyźnie grafów (trzykrotne powtórzenie tych samych elementów przy zapisie liter ada). Natomiast przytoczone zapisy dwu wyrazów’ uczennicy klasy II wskazują niedwuznacznie, żc przyczyną trudności było odpowiednie następstwo grafów. Dla wszechstronnego objaśnienia błędów' pisma wprowadzone rozróżnienie wydaje się bardzo instruktywme.

W uzupełnieniu pragnę dodać, że zahamowanie R anschburga ma swój odpowiednik w substancji fonicznej, gdzie obserwuje się wypadanie głosek lub grup głosek powtarzających się, np. w przejęzyczeniach: ten interjest 'ten interes jest’, inkorpuje 'inkorporuje', motywana 'motywowana' itp. W fonetyce zjawisko to nosi nazwę haplologii. Haplologię warunkuje linearny charakter substancji fonicznej, a zahamowanie Ranschburga — linearny charakter substancji graficznej.

75