Obraz8 (40)

58

wszystkich oddanych głosów. W wielu krajach demokratycznych konstruuje się odpowiednią geometrję wyborczą, wbrew zasadzie rzeczywistej równości — choć ta zasada, jak we Francji, widnieje na wszystkich gmachach publicznych.

Nie wystarczy, by jakiś system był teoretycznie sprawiedliwy; głównem jego zadaniem jest umożliwić prawidłowe funkcjonowanie rządów. Izba poselska może być w pewnych warunkach wiemem odbiciem oblicza politycznego kraju; ale co z te-go, gdy ta izba nie może się stać oparciem trwałego rządu. A częste zmiany rządu podkopały gruntownie autorytet systemu demokracji parlamentarnej.

W braku zorganizowanej większości rządzącej, wpływ na władzę przenosi się do różnych zakamarków. Na najrozmaitsze stronnictwa, nawet bardzo radykalne, oddziaływa plutokracja finansowa, dostarczając środków na walkę wyborczą i uzależniając przez to te stronnictwa od siebie. Dochodzą do znaczenia w niektórych krajach związki tajne, jak np. masonerja, która łączy razem pozornie zwalczające się żywioły w jednych ośrodkach władzy. To wszystko nie podnosi bynajmniej autorytetu moralnego tych rządów.

Łatwość, z jaką różne dyktatury i spiski wojskowe obaliły w różnych krajach demokrację parlamentarną, wywołała powszechne zdumienie, / „Masy", owe mityczne, wszechpotężne masy, nie protestowały przeciw tym zamachom. Nie protestowały dlatego, że nie miały już jakiegoś religijnego przywiązania do zasad demokratycznych; przywódcy ruchu socjalistycznego pracowali gruntownie nad tem, by to przywiązanie podkopać. Godziły się z nowymi systemami, gdyż ich przywódcy obiecywali chleb i pracę; a demokracja' parlamentarna tego w wielu krajach dać nie umiała.

Nie .poddajemy tu gruntownej ocenie zasady powszechnego, równego i t. d. prawa wyborczego. Chcieliśmy tylko wykazać, że ta zasada nie jest niewzruszonym fundamentem ustroju państwa, zabezpieczającym go od wstrząśnień.

Czy jednak rządy siły zbrojnej, które w wielu krajach Europy — nie we wszystkich — zwyciężyły demokrację parlamentarną, to już ostatni akt przeobrażeń ustrojowych?

9. Rządy siły zbrojnej. W czasach dzisiejszych można się

często spotkać z poglądem, który bardzo wysoko ceni znaczenie siły zbrojnej, jako źródła i oparcia władzy wewnętrznej w państwie. Wielu ludzi zagadnienie tej władzy traktuje bardzo prosto: ich zdaniem, kto ma w swym ręku policję i wojsko, ten rządzi państwem; na to żadna inna siła nie poradzi.

,    Gdyby ten pogląd był prawdziwy, gdyby w sile zbrojnej mo

żna było widzieć trwałe źródło władzy, należałoby dojść do bardzo melancholijnych wniosków. Wojsko, zamiast być instytucją narodową, powołaną tylko do walki z wrogiem zewnętrznym, staje się narzędziem wojny domowej; policja, zamiast pilnować porządku w kraju, urządza zamachy, a potem broni władzy, przez zamach zdobytej, przed nowymi zamachami. Wtedy „polityka" wdziera się do wojska i policji. Kto ma temperament polityczny, stara się uzyskać odpowiednie stanowisko w wojsku, tak jak dawniej ubiegał się o mandat parlamentarny, Ale spojrzyjmy z szerszego stanowiska na to zagadnienie. Gdyby o trwałości ustroju rozstrzygała wyłącznie siła zbrojna, nie byłoby porządku prawnego. Gdyby rządy zależały wyłącznie od tego, czy mają dostateczną siłę zbrojną, w gruncie rzeczy \    życie społeczne nie miałoby głębszego sensu; o niczem nie roz-

*    strzyga prawo, słuszność, idea, lecz stan uzbrojenia grupy rzą

dzącej i rozbrojenia grupy rządzonej.

Ten pesymistyczny pogląd rozpowszechnił się bardzo w ostatnich latach. Zwolennicy parlamentaryzmu bierność mas w jego obronie usprawiedliwiali rozwojem techniki wojennej, która bardzo obniżyła szanse rewolucyjnego „ludu". Wskazywali na to, że sto lat temu wojsko, tłumiące rewolucję, nie miało takiej przewagi uzbrojenia, jak ma dzisiaj, gdy na ulicy może zastosować czołgi, gazy trujące i t. d. Ale to nie rozstrzyga jeszcze całej sprawy. Jeżeli ktoś nie podejmuje walki z rządem, który uważa za rząd gwałtu, to dlatego, że niema o co walczyć, że idea, którą reprezentuje, nie pobudza go dostatecznie do ofiar, których wymaga walka.

i    Całego zagadnienia rządów siły zbrojnej nie można sprowa

dzać wyłącznie do tematu natury technicznej. Nie tyle chodzi tu o to, czy zamachem można władzę zdobyć, lecz jak utrwalić władzę, tą drogą zdobytą. Rządy siły zbrojnej mogą upaść także od wewnątrz; mogą upaść skutkiem biernego oporu społeczeń-

I

1