obraz3

więc strony, przynajmniej jeśli chodzi o rodzinę panującą, sprawy następstwa regulowane są w duchu patriarchalnym (u Czo-uów); z drugiej (u Szangów) — w „matriarchalnym” ⁷⁴. Tej odmienności w dziedzinie socjologicznej ^odpowiada także odmienność ustroju gospodarczego, gdyż Czouowie i inni ,,barbarzyńcy’■ zachodni bliżsi są typu koczowniczo-pasterskiego, Szangowie zaś bliżsi są typu rolniczego.

Dualizm ten obejmuje także różnicę między T’ienem, dawniejszym najwyższym bóstwem plemienia Czou, a (Szang-)Ti, dawniejszym najwyższym bóstwem plemienia Szang. Różnica to nie tylko morfologiczna i typologiczna, ale również etnologiczna i historyczno-kulturalna, gdyż korzenie jej tkwią głęboko w dwóch zasadniczych częściach składowych kultury chińskiej. Jedna z nich — to kultura koczowniczych pasterzy i hodowców bydła, obejmująca rozległe przestrzenie środkowej i północnej Azji, z dużym udziałem ludów ałtajskich, urałskich, ugrofińskich i indoeuropejskich, i tym się właśnie tłumaczy podobieństwo T’iena do bóstw Tengri, Num, Torem czy Dyaus; druga — to kultura wybitnie rolnicza i matriarchalna, skoncentrowana głównie w Chinach południowych i obszarach nadmorskich, z odgałęzieniami ku północy (kraina Szang), co znów tłumaczy różnicę między bogami T’ien i (Szang-) Ti.

3. PREHISTORIA

Ale bóstw T’ien i (Szang-) Ti względnie plemion Czou i Szang nie możemy uważać za typowych przedstawicieli dwóch absolutnie odrębnych światów. Takie pojęcie, zbyt schematycznie dualistyczne, byłoby w swojej prostocie równie złudne, jak inna, dziś już przebrzmiała koncepcja absolutnej oryginalności kultury chińskiej. Zarówno kultura plemienia Czou, jak i Szang stanowiła już złożoną formację, na której ukształtwanie wpłynął szereg czynników rozmaitego pochodzenia i już lokalnie zróżnicowanych ⁷³. Czynnik zachodni, dominujący w kulturze Czou, pojawiał się też, być może, niegdyś w kulturze Szang, właśnie w uranicz-no-meteorologicznych aspektach Szang-ti, ale został przygłuszony i usunięty na dalszy plan przez czynniki inne, wywodzące się z południa i wschodu, te, którym kultura Szang zawdzięcza swoje specyficzne oblicze (przewaga elementu animistycznego i manistycznego nawet w samej postaci Szang-ti, por. wyżej). Możliwe, że i dawniejsze kultury neolityczne, których ślady odkrył w Chinach północnych geolog szwedzki Johann Gunner Andersson, nie były jednorodne, lecz raczej złożone⁷⁶.

Jeden ze składników neolitycznej kultury Chin północnych ceramikę i rytownictwo, przypisują niektórzy przodkom dzisiejszych Miao (Protomiao), którzy niegdyś mieszkali dalej na północy, nad Jangcy-kiang i Huang-ho⁷⁷, stosunkowo niedaleko przodków dzisiejszych Tunguzów (Prototunguzi), których z kolei odepchnął ku północy wielki napływ ludów z głębi Azji i w ten sposób uległa rozbiciu pierwotna zwartość owych „Prachińczy-ków”, jako że inną ich część (Miao) wyparto ku południowi⁷⁸.

Faktem jest, że w wierzeniach dzisiejszych Miao spotykamy Istotę Najwyższą czy też „niebiański początek” imieniem Ndo; ndo oznacza niebo fizyczne, firmament, pogodę, pory roku; ale oznacza także Istotę Najwyższą, Boga⁷⁹.

Ndo jest wszechwiedzący, nic się przed nim ukryć nie może; „Ndo widzi”, „Ndo wie”; wyrażenia są powszechnie używane (zwłaszcza w przysięgach); obok „Ndo mnie widzi” mówi się również „Pan niebios mnie widzi”. Wszystko to znajduje ścisły odpowiednik u Tunguzów: Boa, Bug a znaczy po tungusku zarówno „niebo”, jak i „pogoda”, jak „Istota Najwyższa, Wszechmogąca i Wieczna”; Buga jest także wszechwiedzący (rozdz. XVI, 4). Ale to nie wystarcza do stwierdzenia jakiegoś szczególnego powiązania genetycznego między Ndo a Buga, powiązania, które by sięgało aż do pojęcia „najwyższego początku” czy też Istoty Niebiańskiej wspólnego niegdyś Protomiaom i Prototunguzom. To samo pojęcie, z tą samą oscylacją semazjologiczną między niebem meteorologicznym a najwyższym bogiem nieba widzimy (nie mówiąc już o T’ien — Szang-ti) u Tengri, Num, Dyaus itp.

Z drugiej strony wiadomo, że Miaowie, podobnie jak Tunguzi, przez długie wieki podlegali wpływom kultury i myśli chińskiej. Jak dalece oryginalne jest więc pojęcie Ndo i Buga? Ten sam problem nasuwa się w stosunku do innych ludów sąsiadujących i mniej lub więcej spokrewnionych z Miao, mających takie samo pojęcie Najwyższej Istoty czy też niebiańskiego początku: takim jest Me (niebo) ludu Mo-so z Junnanu^so, takim „król nieba”

265