obraz6

w pierwszej połowie w. XVIII, w micie o stworzeniu świata spotykamy się znowu z najwyższym stwórcą, jednym w dwóch osobach, imieniem Apna-Apha (albo Na-Ha), „Nasza matka-nasz ojciec”, który sprawił, że „wielkie Niebo (Maukou) i Ziemia (Huimau)” połączyły się, dając początek światu aż do stworzenia rodzaju ludzkiego. Niebo i Ziemia są zatem Pierwszymi Rodzicami, a Stwórca jest samymże ich złączeniem, zarazem Matką (Ziemią) i Ojcem (Niebem): Apna-Apha Stwórca ten nazywany jest także Uru-Wadu, czyli „Księżyc-Słońce”; dwumian ten jest odpowiednikiem dwumianu Ziemia-Niebo jako synteza uniwersalnego dualizmu. Wszystko to wynika ze znakomitego studium J. P. B. de Josselin de Jong⁴³, gdzie Stwórca, „jakkolwiek stojący poza i ponad przyrodą, jest jednak w różny sposób utożsamiany z postaciami mitycznymi i zjawiskami przyrodniczymi niższej natury”. Tak na przykład w przypadku amorów Mamere i Ma-samere (dwóch tęcz, z których jedna jest mężczyzną, druga kobietą) „staruszka”, która wyjawia przygodę Masamere jej braciom, jest — według De Josselin de Jong — postacią samego Stwórcy, „który słyszy i zna wszystko i kieruje biegiem wypadków interweniując we właściwym momencie” ⁴⁴.

Alternatywa między Słońcem-Księżycem a Niebem-Ziemią jako częściami dwumianu kosmicznego⁴⁵ ma w mitologii mniejsze znaczenie niż samo istnienie tego dwumianu. Podczas gdy dwumian kosmiczny Słońce-Księżyc występuje, o ile wiadomo, tylko na wyspach wschodniej Indonezji (w związku, być może, z występowaniem tam elementu papuaskiego), dwumian Niebo-Ziemia rozpowszechniony jest, w rozmaitej formie i w różnym stopniu, na całym terytorium Indonezji, nie mówiąc już o jego szerszej' ekspansji na kontynencie azjatyckim i Oceanii (Polinezja: rozdz. XX, 3). Dowodzenie Schmidta, który penetracji wschodniej „paupaskiej” mitologii solarystycznej przypisuje skażenie i zaciemnienie dawniejszej mitologii księżycowej, która przetrwała w zachodniej części Indonezji i która jakoby lepiej zgadzała się z pierwotnym pojęciem Istoty Najwyższej⁴⁰, pozostaje w związku ze znaną teorią tzw. „pramonoteizmu”.

Ale egzegeza mitologiczno-naturystyczna w jej rozmaitych formach, jak lunaryzm, solaryzm, meteorologizm itd., nie jest wystarczająca dla uchwycenia istotnego sensu mitu. Mit jest czymś innym i czymś więcej niż przednaukowym (fantastycznym) wyjaśnieniem świata, zaczątkiem „światopoglądu” (Weltansćhauung). Mity o początku świata nie tyle zaspokajają wymogi umysłowe, ile są bazą religijną, na której opiera się życie zbiorowości⁴⁷. Egzegeza naturystyczna w zastosowaniu do indonezyjskich mitologii wymaga pewnego uzupełnienia socjologicznego. Dwumian kosmiczny w swoich dwóch elementach składowych — Niebie i Ziemi, Słońcu i Księżycu — wiąże się ściśle z dualistyczną strukturą właściwą kulturze indonezyjskiej. Niebo i Ziemia (Słońce i Księżyc) stanowią mitologiczne odpowiedniki dwóch odrębnych części, na które dzieli się zbiorowość pod względem społecznym, a czasem także topograficznym, Oirata, wioska Ti-morczyków na wyspie Kisar, ma drugą nazwę Timur-Warat, czyli Wschód-Zachód, wioska wschodnio-zachodnia, i składa się rzeczywiście z dwóch części, wschodniej i zachodniej, prawdopodobnie w związku z dwiema odwiecznymi fratriami czy odłamami egzogamicznymi tego szczepu⁴⁹.

Pojęcie Istoty Najwyższej, „Stwórcy”, tkwi także korzeniami w życiu społecznym. Nie chodzi tu o jakąś istotę transcendentną, poza światem, poprzedzającą mit, czysty wyraz idei monoteistycznej. Na wyspie Halmahera (Molukki) Istota Najwyższa nazywa się Gikimoi, „Jedyny”⁴⁹; ale na ogół jedność ta nie jest pojmowana w sensie absolutnym, lecz w związku z dwumianem kosmicznym, którego Istota Najwyższa jest syntezą i przezwyciężeniem, bez względu na to, czy jest to dwumian Niebo-Ziemia (Muri Kraeng), czy Słońce-Księżyc (Duadleera Vulan na Kei, Vulan dya lara na wyspach Aru, Lera Vulan na wyspie Solor, Wiera Rera na środkowej Flores, Ledo na Bulan na wyspie Roti). „Stwórca” zresztą także nie jest stwórcą w sensie absolutnym, lecz w sensie rodzicielskim, gdyż jako synteza Nieba i Ziemi (Słońca i Księżyca) łączy w sobie idealnie pierwiastek męski i żeński, ojcowski i macierzyński; w Oirata nosi on imię Ha-Ha, „Mat-ka-Ojciec”, Apna-Apha, „Nasza Matka-nasz Ojciec”. Ta jedność Ojca-Matki, Nieba-Ziemi, Słońca-Księżyca przeciwstawia się, górując nad nim, dualizmowi Nieba (Słońca)-ojca i Ziemi (Księżyca)-matki, w taki sposób jak jedność organizmu społecznego istnieje obok i ponad odrębnością dwóch składających się nań części⁵⁰.

313