0433

417

Badanie morza.

warunki spotykają się znowu u żyjących pelagicznie robaków. Grupa wspaniałych robaków strzałkowych Chaetognathae, której najważniejszy gatunek stary holender Slabber prawie przed 150 laty nazywał poprostu strzałą (Sa-gitta), ma ciało długie, smukłe i doskonale rozwinięty system płetwowy; podczas gdy wspomniany już wstężniak (Pelagonemertes Rollestonii) jest bardzo szeroki i płaski; oba są zwierzętami pelagicznemi, strzała pływa doskonale, wstężniak zaś wolno i daleko gorzej od poprzedniej.

Z pomiędzy mięczaków znakomitymi pływakami na powierzchni morza są skrzydłonogi (Pteropoda) i wręgonogi (Heteropoda). Pierwsze mają ciało nagie, albo też zaopatrzone w bardzo delikatną wewnętrzną lub zewnętrzną skorupę chrząstkowatą, głowa zaś i znajdujące się w niej narządy zmysłów są nader słabo rozwinięte. Posiadają cienkie wyrostki skóry, któremi w wodzie na podobieństwo skrzydeł motylich poruszają z nadzwyczajną szybkością (szczególniej niektóre gatunki), co było powodem, że rybacy włoscy nazywają je motylami morza (Farfalle di marę). Niektóre gatunki żyją w niezliczonych ilościach, szczególniej w morzach północnych, najczęściej w znacznem oddaleniu od wybrzeży; są one głównem pożywieniem dla wielorybów i częściowo znane są pod nazwą skrzydłówki (Clio borealis). Wręgonogi zaś w przeciwstawieniu do skrzydłonogich mają bardzo rozwiniętą głowę i doskonale wykształcone organa zmysłów i są również częściowo nagie, częściowo zaś posiadają delikatną skorupę. Noga i tutaj stanowi przyrząd do pływania, przednia jej część, która od tylnej oddzielona jest głębokiem wycięciem, przedstawia się jako pionowa płaska płetwa, którą zwierzę podczas pływania szybko uderza i porusza nią na wszystkie strony. Na końcu tylnym płetwy znajduje się rodzaj krążka ssącego, za pomocą którego wzmiankowane formy wręgonóg, jeżeli są zmęczone, przyczepiają się szczelnie do płynących na powierzchni morza wodorostów i innych przedmiotów.

Wręgonogi częściowo żyją także wielkiemi gromadami, co jest łatwe do zrozumienia, jeżeli zauważymy, że jedna samica (np. Carinaria) przy sprzyjających warunkach składa w przeciągu doby kilka tysięcy jaj.

Z pomiędzy mięczaków, żyjących pelagicznie, najznakomitszym pływakiem jest głowonóg Loligo, którego nazywano kalmarem od łacińskiego wyrazu calamus, znaczącego „trzcina do pisania" z powodu kształtu jego wewnętrznej, rogowej muszli grzbietowej; według zaś innego wyjaśnienia nazwa jego pochodzi od wyrazu włoskiego calamajo albo calamaro, oznaczającego kałamarz, z powodu cieczy ciemnej, którą tego rodzaju zwierzęta wydzielają z siebie na swoją obronę podczas prześladowania przez nieprzyjaciela. Kalmarami jednakowoż nazywają je bardzo rzadko, częściej sepjami, mątwami, a nawet atramentnicami. Większa część głowonogów umie płynąć naprzód i w tył. W pierwszym wypadku czynność ta odbywa się wolniej, gdyż używają swych ramion jako wioseł, czyli używają ich w ten sposób, jak to czyni żeglarka, samica Argonauty; w drugim zaś przypadku niektóre kalmary posuwają się po wodzie bardzo szybko, zwrócone są wtedy tylnym

Wszechświat i człowiek —Tom. IV    59