Obraz3

210 XXVII. Niepaństwowe formy organizowania się ludzi

o państwie, jego strukturze i funkcjonowaniu. Wpływ na państwo i kościołów i związków wyznaniowych, partii politycznych jest ogromny, choć różny zarówno co do środków i zakresu, jak i głę- j bokości zakorzenienia w dziejach. Wymieniając cztery formy! pozapaństwowego organizowania się ludzi, nie chcemy twierdzić,! że są to formy jedyne. Są to jednak bez wątpienia formy najpowszechniej występujące i najistotniejsze z punktu widzenia nauki o władzy politycznej i państwie.

Pozapaństwowe formy organizowania się ludzi pełnią rozma-j ite role. Po pierwsze, pozwalają zaspokajać potrzeby, których-państwo nie jest w stanie samo zaspokoić. Dotyczy to na przykład potrzeb duchowych i religijnych, związanych z samopomocą sąsiedzką kultywowaniem rozmaitego typu hobbies itp. Po drugie, pozwalają ludziom na nawiązanie między sobą stosunków o wiele bardziej intymnych i osobistych niż te, na których oparte jest państwo. Zaspokajają przez to potrzebę przynależności, bycia wśród swoich, ułatwiają przezwyciężenie poczucia wyobcowania, samotności pośród obcych. Ma to szczególne znaczenie w społeczeństwach współczesnych - masowych i zurbanizowanych, które w znacznie większym stopniu niż dawne podatne są na zjawisko alienacji. Po trzecie, organizacje, o których tu mowa, ułatwiają obywatelom uczestnictwo w podejmowaniu decyzji w ważnych dla nich sprawach o charakterze publicznym — od poziomu lokalnej wspólnoty samorządowej aż po szczebel przedsięwzięć i instytucji o zasięgu międzynarodowym. W tej roli organizacje takie występują jako grupy nacisku. Wystarczy tu wspomnieć na przykład stowarzyszenia ekologiczne czy pacyfistyczne.

279.    Stosunki między państwem a Kościołami i związkami wyznaniowymi układają się nader rozmaicie. Należy, po pierwsze, mieć na uwadze to, o jaką religię i jaki związek wyznaniowy idzie, pod drugie, należy uwzględnić czynnik czasu, po trzecie, formę rządu oraz panujący w danym państwie reżim polityczny.

280.    Gdy idzie o pierwszą ze wskazanych okoliczności, warto sobie uświadomić, że religie (w tym wielkie religie światowe) bardzo różnią się nie tylko treścią dogmatów wiary, ideałami moralnymi, liturgią lecz także strukturą swoich instytucji. Z jednej strony, wskazać można na katolicyzm (rzymski) z jego bardzo rozbudowaną strukturą instytucjonalną o charakterze uniwersalnym, której centrum — Stolica Apostolska - ma status międzynarodowoprawny, z drugiej, na liczne wyznania o stosunkowo niskim poziomie instytucjonalnego zorganizowania, lecz mimo to cieszące się rozległymi wpływami społecznymi. Do takich religii należy islam, który jest nie tylko religią lecz także systemem prawnym (szariat) i fundamentem życia publicznego licznych państw, zarówno dawniejszych, jak i współczesnych (republiki islamskie - np. Iran, Sudan; monarchie islamskie - np. Arabia Saudyjska).

281.    Gdy spojrzymy na relacje między Kościołami i związkami wyznaniowymi a państwem, biorąc pod uwagę czynnik czasu, łatwo zauważymy pewną uniwersalną występującą - przynajmniej na obszarze objętym wpływami wyznań chrześcijańskich - tendencję. Jest nią zaznaczająca się zwłaszcza od początku XIX wieku, laicyzacja stosunków publicznych - struktur instytucjonalnych, mechanizmów funkcjonowania aparatu państwowego,