Obraze3 (2)

m UCZENIE SIĘ JAKO AKTYWNE PRZETWARZANIE IHfOIIU(j|

się, której procesy przetwarzania informacji — tak jak w wypadku komputera — mogą być kontrolowane z zewnątrz.

Dopiero gdy badanie procesów poznawczych prowadzi do stwierdzenia naukowca, że osoba ucząca się czyni coś, co nie poddaje się kontroli z zewnątrz (na przykład ze strony nauczyciela), możemy mówić o porzuceniu przez niego orientacji behawiorystycznej i wykonaniu decydującego kroku w stronę orientacji konstruktywistycznej. Jej punktem wyjścia jest aktywny uczeń, który opierając się na swojej wiedzy, przetwarza nowe informacje na swój własny sposób.

Choć do zbadania procesów poznawczych — a więc tego, jak przetwarzane, magazynowane i wywoływane są informacje — początkowo przyczynili się przede wszystkim psychologowie o orientacji teoretyczno-informacyjnej, trudny do zaakceptowania jest dziś ich bierny obraz człowieka. W momencie, w którym odkrywamy, że uczeń wybiera informacje sobie już znane i następnie interpretuje je — a tym samym porządkuje — widzimy, że dodaje on coś od siebie. W efekcie zmienia on więc materiał nauczania przedstawiony mu na przykład przez nauczyciela. Tym samym realizuje mniej lub bardziej efektywne strategie uczenia się, których rozwój nauczyciel może wprawdzie wspierać, ale których nie może jednak kontrolować.

W tym rozdziale zostaną omówione odkrycia dokonane przez neobeha-wióry stów i konstruktywistów. Następnie pokażemy, jak z perspektywy współczesnej nauki człowiek przyswaja i przetwarza informacje. W ramach orientacji uwzględniającej aktywny wizerunek człowieka odkrycia neobeha-wióry stów nie zostają zupełnie uchylone, podlegają natomiast reinterpreta-ęji, dlatego też w rozdziale niniejszym nie zostaną one przytoczone w ich oryginalnej formie, ale tak jak przedstawili je teoretycy informacji.

4.1

Sposób przetwarzania informacji przez człowieka

Ludzka pamięć pod wieloma względami przypomina bibliotekę. Taka instytucja pozyskuje informacje w formie książek, czasopism i innych mediów, jak na przykład kasety magnetofonowe, kasety wideo czy płyty kompaktowe. Celem gromadzenia literatury jest jej zabezpieczenie (zmagazynowanie) na regałach bibliotecznych. W odpowiednim zaś czasie książki i inne materiały dy-

daktyczne mogą być przez użytkowników wypożyczane. Biblioteka jest pod wieloma względami użytecznym modelem ludzkiej pamięci: literatura jest w niej katalogowana, znajduje więc swoje medium w postaci karty katalogowej, która ją reprezentuje.

Informacje są przekazywane do pamięci, gdzie zostają zmagazynowane i skąd mogą być wywoływane w razie potrzeby. Przenoszenie informacji do pamięci następuje czasem bez większych trudności, mówimy wtedy o automatycznym przetwarzaniu. Większość ludzi potrafi na przykład bez trudu uprzytomnić sobie, co jadła poprzedniego wieczora, chociaż nie starali się oni specjalnie zapamiętywać wszystkich szczegółów związanych z jedzeniem. Uczniowie będą mogli przypomnieć sobie liczne zadania domowe, jak na przykład wyuczone na pamięć wiersze, dopiero po włożeniu w ich opanowanie znacznego wysiłku. W takich wypadkach musieli oni dokonać przetworzenia uzależnionego od wysiłku. Jak jednak udało im się w ogóle zapamiętać szczegóły historyczne, słówka lub prawa fizyki? Odpowiedzi na to pytanie udzielili już w roku 1968 Richard Atkinson i Richard Schiffrin. Opierając się na istniejących wówczas rezultatach badań, sformułowali oni pogląd, że ludzka pamięć składa się z trzech komponentów: rejestru sensorycznego, pamięci krótkotrwałej i długotrwałej. Te systemy magazynowania przedstawia w formie schematu rycina 4.1. Uwidoczniono na niej wyraźnie, że — według istniejącej dziś wiedzy — by informacje ze środowiska mogły zostać wybrane i przetworzone, muszą ząjść dodatkowe procesy. W żadnym razie nie powinniśmy myśleć, że w trzech różnych miejscach ludzkiego mózgu istnieją ośrodki (obszary), w których za każdym razem zachodzą określone procesy. Rycina pokazuje tylko, jak można w sposób przejrzysty uporządkować i wyjaśnić obserwacje dotyczące uczenia się i zapamiętywania.

W trakcie sporządzania ryciny 4.1. przyjęto założenie, że (nieprzedsta-wione) informacje (w formie fizycznej lub chemicznej energii ze świata zewnętrznego) trafiają do ludzkich narządów zmysłu lub receptorów. Informacje te są tu szyfrowane i następnie przekazywane do systemu nerwowego, który przesyła je dalej do „centrali”, czyli mózgu. Rejestr sensoryczny magazynuje informacje na bardzo krótki czas. Tylko mały wybór informacji, a dokładniej te, na które kieruje swoją uwagę osoba ucząca się, jest przejmowana przez pamięć krótkotrwałą, podczas gdy inne treści są wymazywane. W ten sposób powstaje miejsce dla dalszych informacji pochodzących z receptorów. Treści wybrane dla pamięci krótkotrwałej są albo bardzo szybko zapominane, albo też następuje ich dalsze przetworzenie, zanim zostaną przekazane do pamięci długotrwałej. Treści pamięci krótkotrwałej mogą zostać przetworzone, ale też — na przykład ustnie — odtworzone za pomocą pamięci proceduralnej, którą szerzej omówimy niebawem, podczas uruchomienia .generatora zachowań”, który zgodnie z ryciną 4.1. podejmuje wytwarzanie zachowań (steruje