P1190006 (2)

Biejszych, nic spotyka się wyraźnych odpowiedników nazwy „religia” — i tak np. Grecy używali słowa euśebeia („pobożność”), dawni Izraelici — jirath Eloliini („bojaźń przed Bogiem”) *.

Przejdźmy teraz do problemu definicji religii. Definiowanie religii było ulubionym zajęciem filozofów wszystkich czasów. Szczególnie dotyczy to filozofów religii. Własne poglądy na istotę religii głosili zresztą także inni myśliciele, artyści, pisarze, teologowie, mężowie stanu itd. Definicji tych jest więc bardzo wiele, przy czym nieraz różnią się one między sobą w zasadniczy sposób. W religioznawstwie istniały już próby zebrania i poklasyfikowania poważniejszych definicji⁷, jednakże panujący wśród nich chaos i różnorodność często wywołuje u badaczy zniechęcenie oraz wątpliwości, czy zaznajomienie się z definicjami okaże się przydatne do wglądu w istotę religii⁸.

Naukowe metody badania istoty religii

Wobec niemożności zbadania istoty religii poprzez analizy etymologiczne i filozoficzne, połączone z definiowaniem religii — właściwymi, naukowymi metodami dotarcia do istoty religii są:

S W czołowym katolickim słowniku religioznawczym — Rcllglons-witsemcha/tliches wórtcrbuch, pod red. kard. F. Kónlga, Wleń IM — pisze się, te „żaden z Języków semickich nie miał słowa ■religia*" tt- *M>.

» Pierwsza lakę próbę stanowi wykaz sporzędzony przez wybitnego amerykańskiego religioznawcę I psychologa religii — J. H. Leubę. Jago tłumaczenia znajdzla czytelnik w: „Euhemer. Przegląd Religioznawczy**, Warszawa 1957, nr 1, s. 59—68. Z nowszych prób naloty odnotować artykuł D, W. Cundry'ego: On Daflnlng Rellglon, „Church Ouarterly łWtrtew”, IM, t. CXLV1, nr 292. Warto tet zwrócić uwagę na materiały specjalnej konferencji religioznawczej, poświęconej definicji religii, zamieszczone w: „Kuhemer...", Warszawa 1950; nr 6.

S Zob. np. T. Margul: Uwagi na lemat formalna) popruumotcl naukowaf OeflnUH rallglt. „Annalcs Unlversltatis Marlae Curie-Skiu-dowska-*. Lublin IM. vol. jfljj, J, |CĆUo t. S. «-77.

J2

—    metoda historyczna (genetycżnó-rozwojowa),

—    metoda strukturalna (morfologiczna),

—    metoda funkcjonalna,

—    metoda porównawcza (komparatystyczna).

Metoda historyczna, a ściślej: genetyczno-rozwojowa,

zmierza do uchwycenia istoty religii poprzez śledzenie jej genezy i dziejów oraz wykrycie prawidłowości jej rozwoju. Podobnie bowiem jak zrozumienie np. charakteru człowieka jest niemożliwe bez prześledzenia jego przeszłości, tak i zrozumienie tego, czym jest religia, jest niemożliwe bez nakreślenia jej genezy i dróg rozwojowych. Podejście historyczne do istoty religii, zapoczątkowane w zasadzie przez ewolucjonizm, uzyskało właściwe znaczenie dopiero od powstania autentycznego historyzmu, tj. historyzmu marksistowskiego, który pierwszy ujawnił tę doniosłą prawdę, iż „istota” jakiejkolwiek rzeczy lub zjawiska — to zespół prawidłowości materialnych, rządzących daną sferą rzeczywistości. Historyzm dialektyki marksistowskiej przejawia się tu jeszcze w rozwojowym, historycznym pojmowaniu istoty rzeczy, tzn. w nieuznawaniu istot wiecznych, niezmiennych. Jest to związane z kilkoma innymi zasadniczymi cechami marksistowskiego ujmowania zjawisk rzeczywistości: z traktowaniem ich we wzajemnym, powszechnym powiązaniu oraz z dostrzeganiem powszechnych sprzeczności zarówno wewnątrz danego zjawiska, jak i między poszczególnymi zjawiskami. Tak więc marksizm ujmuje religię* jako coś powstałego historycznie, rozwijającego się, zależnego od innych zjawisk społecznych, zmieniającego się pod wpływem sprzeczności między tą religią a procesem społecznym oraz

• Bliżej o tym zob. M. Nowaczyk: Krótka charakterystyka; r«U**o-znawstwa niarkzlitouisklogo, „Euhcraer. Przegląd Nel.c.ozuawczy". Warszawa INI, nr i, z. im-im.

IS