P3111175

102 Rozdział III

się do fizyki, lecz rozszerza się na politykę (dzięltj Hobbesowi), etykę (dzięki Spinozie), ekonomię (dzięki Pettyemu), prawo (przez Pufendorfa), botanikę (prze Linueusza) itd. Dawne odrębności zostają powoli, lecz niezawodnie wessane. Od połowy XVIII wieku dokonuje się na przykład Jednoczenie wielu historii w jedną* W sumie można powiedzieć, że nowoczesność w tym samym stopniu, w Jakim zaczyna radykalnie od nowa, jest też bezlitośnie niwelująca, uniwersalizująca, totali-zująca.

Obie cechy — zarówno radykalność, jak i unlweraal-ność — sg nrrywlńrtr z ducha „techniczne". Unoszone patosem!dążenlem_rl^r> staFukturalizacin uklerunkowa-nlaTillCZfialą granic wewnętrznych ani zewnetrznyiś | JeszćzffTSZ wskazują na zasadniczo techniczny charakter epoki nowożytnej, którą uznajemy dzisiaj za epokę świata naukowo-technicznego¹.

2. Epoka nowożytna i nowożytna nowoczesnośi

To oczywiste: Mówienie wyłącznie o racjonalności naukowo-technicznej oznaczałoby tworzenie bardzo Jednostronnego obrazu epoki nowożytnej. Do no-wożytnoścl należy również nurt zdecydowanie^ prze clwny głównemu prądowi. Weźmy chociażby Vlco. On ₍ też-kOfStruuJe — jak przystało filozofowi epoki nowo żytnej — Naukę Nową². Jego nauka jest jednak -sto lat po Kartezjuszu — skierowana dokładnie przeciu) nauce Kartezjańskiej, przeciwko racjonalizmowi, prże-cłwk^ukierunkowaniu na matematykę 1 figykfttda

nlem Vico. dla prawdziwej wiedzy trzeba zwrócić się Iw stronę zupełnie Innej dziedziny historii, w której n£T ma. lak sadzi wierząca w postęp nowożytność, obrazu postępu.JeczJeden ciągły cykl stawania się i przemijać nia.

^r Generalnie wiek XVIII |est nie tylko epoką Oświecenia, ale 1 nurtu przeciwnego, i może najlepszymi zwolennikami Oświecenia są właśnie cl, którzy Jedną nogą stoją w innym obozie.

Rok 1750 to data kluczowa. Ukazuje się Discours sur les Sciences et les Arts (Rousseau, odpowiedź na pytanie konkursowe Akademii w Dijon, czy odrodzenie nauk 1 sztuk przyczyniło się do uszlachetnienia obyczajów. Descartes, wychwalany przez Hegla 1 Husserla „heros” i „geniusz" epoki nowożytnej, w rozrachunku z nowożytną kulturą pojawia się zaledwie w przypisie. Piętnując skojarzenie faktycznej ignorancji z rzekomą wiedzą, Rousseau podaje Jako przykład wiedzy pozornej Kartezjańską konstrukcję kosmosu z sześcianami i trąbami powietrznymi²⁸. Krytyka Rousseau {podobnie Jak Vico) sięga, oczywiście, znacznie dalej: Nawet gdybyśmy orientowali się w tych sprawach, i tak. nic by nam to nie pomogło. Chybiony Jest bowiem w ogóle kierunek tej wiedzy o świecie. Chodzi przecież tylko o to, aby „wejść w siebie i posłuchać głosu sumienia, gdy milczą namiętności"²⁹.Stoickie przeciwstawienie i zdecydowane odcięcie się od przeszłości i przyszłości epoki nowożytnej: zarówno od osiągniętej Już racjonalizacji, jak i od oczekiwanej emancypacji przez naukę.

Rok 1750 — kluczowa data. Wtym samym roku ukazuje się proklamacja innego, Hpwhie długotrwałego programu przeciwko Kartezjańsklej nowożytnośei. Uka żuje się Aesthetica Baumgartena. dzieło dające począ tek estetyce, czyli programowi postulującemu najpierw

²⁸    Jcan~Jacques Rousseau. Schrifien sur Kulturkntik. wstęp, prac \ Wad i redakcja Kurta Wiegonda, franc. niem.. Mcmcr Wrlag, Kam

burg^a1971, il 32. przypis f.    ; • ltfJ§f|f||

²⁹    Tamże, s, 66.

1

For. na temat przeforsowania pomiędzy 1760 a 1780 rokiem historii jako „zbiorowej jednostkowości" Reinhard Kosellcck, Veryw gene Zukunfi. Zur Semantik geschichtlicher Zetten. Suhrkamp. Frank furt/M. 1979. s. 501 n.

²⁶    Dla jej pionierów najważniejsza była jednak nowość i radykał no** Uniwersalność stanowiła jedno z ich oczekiwaiV Aspekt tcdi nkseny jest tak bardzo wyraźny dopiero dla nas.

2

   Giambaitista Vico, Ptincipl dl ima scienza nitowi d'tntorno 0 natura dśrfle nazloni, Napoi! 1725.