P3111172

96 Rozdział III

Chcąc zrozumieć filozoficzny sens epoki nowożytno nie trzeba odwoływać się do pojęć, lecz do koncepcji^' zoficznych. W którym miejscu dostrzega się i zachowa cezurę wobec wszystkiego, co minęło? niemal lednogłosna: u Karteziusza.~~

Dla Hegla było to oczywiste. Dla niego „filozofia nt-wego świata ... [zaczyna się] od Kartezjusza”. „Kar tezjusz jest w istocie prawdziwym prekursorem m-woczesnel filozofii”^{1 2}. Francuski leksykon filozoSTu landa widzi co prawda początek epoki nowożytnej wJffi wieku, zaznacza jednak, że za właściwego jej założyciel) uważa się dopiero postać siedemnastowieczną, mfc nowicie Kartezjusza³. Sięgając natomiast do najnowszej historii filozofii w niemieckim obszarze językowym, do opracowania Wolfganga Roda, dowiadujemy się, i i tam „początek nowoczesnej filozofii” datuje się od Kar tezjusza 1XVII wieku^{4 5}.

Epoka nowożytna - nowoczesność - ponowoczesność 97

Co jest w treści nowego, co tak Jednoznacznie zaczyna się od Kartezjusza? I tu od razu zaznaczają się różnice. Dla Hegla od Kartezjusza zaczynasfe^Ź&t sada^amoświaclnrnrtśłH zasada wywiedzionego z sie-bu- myślenia rzyli linia prowadząca dfrlBMBŁo idealizmu⁵ Dla nas, współczesnych, od Karteli i«zn n-czyna się coś zupełnie Innego: ścisła nauka, mathesls uniuersaUs, systematyczne opanowywanie świata, cywilizacja naukowo-techniczna — czyli linia wiodącą do nas. Po przygotowawcze! pracy Bacona i Galileusza kluczowa idea nowoczesności, mathea^f gnęła u Kartezjusza radykalną samoświadomość i rozpoczęła zwycięski marsz przez dziedzinywtedźy. wyzna-1 czając epokę trwającą aż do naszych czasów,^{6 7 8}. To właśnie idea mathesis uniwersalis stanowi kontekst epoki nowożytnej.

Szkoła fenomenologiczna pozwoliła nam już wcześnie ów kontekst rozpoznać. Husserl pokazuje w pracy Die Krisis der europaischen Wissenschąften, jak u Kartezjusza powstaje całkiem nmmjHpa nieskończona totalność bytu w ogóle jest sama w sobie tnżffięgjjy racjonalna, która można opanować koirelatgWni^śtS bez reszty, za pomocą uniwersalnej wiedzy⁹. Husserl przerzuci! pomost od tego nowego impulsu do współ-

1

mienia się średniowiecze, w drugim zaleca się to, co zawsze zachom? ważność jako nakaz nowoczesności (moderny).

Od nowoczesności w znaczeniu nakazu czasu nie sposób V oderwać, od nowoczesności w znaczeniu substancjalne-wskazuje z pewnością tak. Nowoczesność nie musi być tylko nowoczesna dema), a tym bardziej nie musi być tylko modernizmem. To iś różnienie — oczywiste, choć nigdy nie wypowiedziane — wykaz*? poczwórny związek z postmodemą. Po pierwsze, zostaje przybliż®* przez optykę postmodemy. Po drugie, odpowiada jej obrazowi rii, skoro postmodemą uważa, że teraz jest aktualne uwzgfcdBfr nie treści różnych epok — nie tylko nowoczesności. Po trzecie, oddać postawową formę postmodemy: że teraz (modernistyczny u* kaz) wskazany jest (modernistyczne wskazanie) zasadniczy pluralis Po czwarte, pomaga uniknąć prymitywnego nieporozumienia, jak$ .postmodemą” Jako nowe określenie teraźniejszości musiała reptf zentować wyłącznie nowe treści, aby uchronić się przed sprzed* ścią. Rzekoma sprzeczność, z której skwapliwi krytycy postmode* chcą ukręcić jej stryczek, polega tak naprawdę na ich własnym samieniu i pomyleniu momentu wskazującego z nakazowym. .

2

   Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Vorlesungen Ober dis GescWP

der PhOosophie, III, Werke, Bd. 20, Suhrkamp, FrankJurt/M. 1^ s. 120 lub s. 123.    _

3

   Andrć Laiande, Yocdbulatre techntąue et crtttąue de la philosof*

4

Parts ¹⁴1983, s. 640.    .

5

Oeschtchte der FhHosophie, Wolfgang RAd (Hrsg.), Bd. VII: W. DUe PhOoeophie der Neuzett 1. Von Francie Bacon bis SpinotA jjj|l

6

Verlag, Munchen 1978, s, 9. — Ponieważ Ród ukazuje raczej konty nuacje niż przełomy, fakt, że przejście w wiek XVII nazywa „progiem epoki", jest tym bardziej znaczący.

7

   „W tym nowym okresie zasadą jest myślenie, myślenie wywie dzione z siebie" (Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Yoriesungen uber die Geschichte der Philosophie, III, Werke. Bd. 20. Suhrkamp. Frank furt/M. 1971,8. 120).

8

   Por. Jurgen MittelstrąfS, Die kiee einer Mathesis utwersaMs km Descarłes, _NPerspektiven der Philosphir. Neucs Jahrbuch*. 4»

s. 177-192: w szerszym kontekście: Heinrich Rombach. S^ebeauu — System — Struktur. Die Onkologie des FunktionaJBisrnus und der pkt losophische Hintergrund der modemen Wtssenschąfk Albcr Vfci lag, Freiburg-Mtinchcn ²1981.

9

* Edmund Husserl. Kryzys nauk europejskich i JenemenokĘM transcendentalna: Wprowadzenie dojVcmtfkJ*noni0rvikig4rm*& tWŚ Sławomira Walczewska, Papieska Akademia Teologiczna* Wydasał h lozoficzny, Seria: Teksty Flloioflcmr (4|. Kraków I967,a2a i