P4210047

LfTORGIA ŚREDNIOWIECZNA

Włoszech, została ona przyjęta » klasztorach na terenie całego Kościoła Zachodniego, zwłaszcza od £X wieku, kiedy nastąpił jej renesans. Od po. j wiedmk Oficjum monastycznego — Ofięjum diecezjalne na Zachodzie — I również wywodzi się z praktyki monastycznej; w tym przypadku — | z rzymskich kościołów obsługiwanych przez mnichów w VI i VII wieku. I Liturgia monastyczna dostarczyła więc podstaw dla głównego zarysu j Oficjum zachodniego.

średniowieczne Oficjum

Reguły zakonne z VI wieku przewidują siedem pór — godzin modlitwy wraz z nabożeństwem nocnym — Matutinum. Zasadniczy rozkład czasowy i układ tych nabożeństw zostały przyjęte przez cały średniowieczny Kościół zachodni, chociaż niektóre aspekty dotyczące struktury wewnętrznej i szczegółów (tj. rozkładu psalmodii) były różne. W Europie istnieją dwie zasadnicze tradycje liturgiczne — zakonna i diecezjalna^ jedynie obrządki lokalne ainbrozjariski z Mediolanu i nTózarabski z Toledo, zachowały znaczną odmienność w zakresie śpiewów i układu liturgii. Niemniej, reformy frankijskie (wieki VIII i IX), stały wpływ lokalnej obrzędowość w średniowieczu oraz modyfikacje wprowadzone przez dwór papieski w Rzymie w wiekach XIII i XIV przyczyniły się do wielu zmian, utrudniających jednoznaczne podsumowanie i precyzyjny zarys problematyki Oficjum: Mimo tego można jednak znaleźć rzetelne ujęcie ukazujące zarys struktury Oficjum.

•w swym założeniu Oficjum było wspólną modlitwą wyrażoną śpiewem. Dominowała w niej recytacja psalmów. Jedynie w Matutinum przewagę ilościową uzyskiwały czytania z Pisma Świętego. W trakcie innych nabożeństw recytowano pojedynczy, niewielki fragment, na tyle krótki, aby przypomnieć jedynie szerszy kontekst biblijny. Rozwinięte czytania z Pisma Świętego podczas porannej i wieczornej modlitwy stały się cechą typową w zreformowanych kościołach protestanckich. Praktyka średniowieczna przyznawała pierwszeństwo czasowi prywatnego czytania i studiowania Pisma Świętego, z wyłączeniem rzecz jasna osób nie umiejących czytać.

Odprawianie Oficjum rozciągało się na dzień i noc. Chociaż rozkład nabożeństw zmieniał się w zimie (Wszystkich Świętych — Wielkanoc) i w Jecie oraz uwarunkowany był szerokością geograficzną, typowa wspólnota północnoeuropejska celebrowała Nieszpory późnym popołudniem. Koropletę śpiewano w środku wieczora, po czym udawano się na spoczynek. Matutinum rozpoczynało się wkrótce po północy. W większości przypadków bezpośrednio po tym następowały Laiideś, chociaż w Kościo-

łach monastycznych te dwa nabożeństwa dzieliła krótka przerwa. Po drugim nabożeństwie udawano się powtórnie na spoczynek. Prymę śpiewano około 6 lub 7 rano. Dzień pracy (lub modlitwy) wyznaczały kolejne nabożeństwa: Ttercja, Seksta i Nona. To, co rozpoczęło się w kościołach klasztornych w czasach św. Benedykta jako cztery lub pięć godzin modlitewnych każdego dnia, rozwinęło się po X wieku do dziesięciu, a nawet dwunastu godzin, zwłaszcza w przypadku wielkich dni świątecznych. Patrz Ryc. 4 — diagram obrazujący dzień liturgiczny. Schemat układu średniowiecznego Oficjum dziennego przedstawia Tabela 1.

Części Oficjum

Klasyfikacja części tworzących Oficjum wymaga krótkiego objaśnienia. Sprawa dotyczy czterech kategorii odnoszących się do tekstu i muzyki, wyrażonych następującymi terminami: zwykły (ferialny), okresowy, własny i wspólny. Elementy stosowane jako norma w ciągu roku uznajeSię za^wylde’’. Te, które zmieniają się w czasie Adwentu, Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu, Wielkanocy i innych okresów roku, określa się mianem okresowe”. Teksty i muzykę, przyporządkowane poszczególnym świętom lub określonej niedzieli, określa się jako „własne”. Tam natomiast, gdzie grupa pokrewnych świąt (np. święta apostołów, męczenników, NMP) ma ten sam repertuar treści własnych liturgii — używa się określenia, „wspólne”,. Trzeba zwrócić uwagę, że niektórzy autorzy przy omawianiu Oficjum identyfikują elementy zwykłe ze wspólnymi; może to jednak spowodować zamieszanie w przypadku tekstów wspólnych o świętych, tj. commune sanctorum (teksty własne wspólne wielu świętom świętych). Trzeba jednak podkreślić, że nie wszystkie zwykłe elementy ograniczają swój zasięg do dni powszednich; można je wszakże często znaleźć w psałterzu ferialnym („chórowym”).

Tfekst i muzyka nie zawsze są zgodne pod względem klasyfikacji: tekst zwykły może mieć „okresową” melodię (np. hymn w Komplecie);

Uwaga: Tabela 1 jest bardzo uproszczona i nie przedstawia wariantów dla innych dni, zwłaszcza w przypadku Matutinum. Chociaż tutaj nie zostało to zaznaczone, prawie wszystkie psalmy i kantyki śpiewane są z antyfonami wykonywanymi przed i po nich.

Objaśnienie: Dla rozróżnienia wprowadzono trzy rodzaje czcionek oznacząjące:

1)    ŚPIEWY CHÓRALNE (tj. śpiewane pr/ez wspólnotę) — wersaliki;

2)    śpiewy lub recytacje prowadzącego liturgię — antykwa;

3)    dialogi pomiędzy prowadzącym lub kantorem(-ami) lub solistami i chórem — kursywa.

95