59481 P4210064

1

LITURGIA ŚREDNIOWIECZNA

Msza nigdy nie przestała być głównym aktem kultu Kościoła rzy^ katolickiego. Podobnie jak w średniowieczu, każdy kapłan rzvm«ij^jj i licki odmawia codziennie Mszę, a dla współczesnych rzymskokato^T j obowiązkiem pozostaje udział w Mszy niedzielnej i dni świąteczn¹⁰¹ j W dzisiejszym Kościele rzymskim Oficjum codzienne jest znacznie ciej odmawiane prywatnie lub nieceremonialnie (wyjątek w tym wzgjl?' stanowią klasztory i fundacje chórowe). W podobny sposób, począ¹, ■ ! od lat sześćdziesiątych naszego stulecia we Wspólnocie Angiikańji znacznie bardziej powszechny stał się tygodniowy kult eucharysty^J j który zastąpił w wielu parafiach Modlitwy: Poranną i Wieczorną nię i Nieszpory)¹.

Dla badających praktykę średniowieczną, obecny większy nacisk jS Mszę kosztem Oficjum (w kulcie publicznym) jest mniej zwodniczy ja | nowy, duszpasterski kierunek, wyraźny w sprawowaniu Eucharystj I Współczesna rewizja liturgii wiąże się ściślej ze zrozumieniem kultu $£ i wczesnym Kościele niż z praktyką średniowieczną czy potrydencką. Mgj¹ \ przedstawia się jako zbiorowa celebracja z udziałem wspólnoty, która-przewodniczy kapłan. Akcja Mszy jest widoczna i wszystkich^zachęca jj, I do wzięcia w niej udziału. Przyjmuje się za rzecz oczywistą, iż wszygfe f obecni otrzymają Komunię jako członkowie jednej społeczności uczęstuj. » czącej we wspólnym posiłku.

Dla katolików rzymskich jest to bardzo niedawne odkrycie. Do czas¹ I zmian, jakie przyniósł Sobór Watykański II w latach sześćdziesiątych, I Mszy raczej słuchano niż uczestniczono w niej. Wcześniej była to cele- I bracja sprawowana przez kapłana, który składał ofiarę w imieniu ludzi W niemal wszystkich średniowiecznych kościołach kapłan celebrował ; Mszę przy ołtarzu oddalonym od ludzi, często ukrytym za masywną § przegrodą. Kapłan, otoczony asystującymi mu posługującymi, zwrócony | był w stronę wschodnią, z dala od ludzi przez większą część celebracji Mówił po łacinie i w większości przypadków tylko on otrzymywał Ko- 1 munię. Ten model, ciągle widoczny w latach sześćdziesiątych, ma swoja t korzenie we wczesnośredniowiecznej praktyce.

W kwestii stylu, emfazy i szczegółów nowa postać Mszy jest znacrme I bardziej odległa od obrządków średniowiecznych niż jej trydencki po pro- | dnik. Tylko w nielicznych Kościołach rzymskokatolickich można zaobser- | wować celebrowanie Mszy w „dawny” sposób.    f|j|g

Kształtowanie się Mszy w okresie pomiędzy II a XI wiekiem

Punkt wyjścia dla nowych, współczesnych układów eucharystycznej celebracji to połowa H wieku i obecne w tym czasie ryty eucharystyczne świętych Hipolita i Justyna. W tych wczesnych obrządkach obecne są dwie odmienne formy liturgiczne: Liturgia Słowa (Msza katechumenów) i Liturgia Eucharystii (Msza wiernych). W ostatnim czasie wiele uwagi poświęcono powstaniu i historii Mszy, ale w tym miejscu Wydaje się rzeczą ważną ustalenie związku wcześniejszych form z Mszą średniowieczną².

Tb, co rozpoczęło się we wczesnym Kościele jako dwie elastyczne całości — pierwsza skoncentrowana na czytaniach, druga — na błogosławieństwie i dzieleniu chleba i wina, zmieniło się zasadniczo przed końcem VII wieku. Dokument znany jako Ordo Romanus I (schyłek VII wieku) jest opisem Mszy Papieskiej celebrowanej w kościele w Rzymie; można ją uznać za prototyp formy Mszy, której kodyfikację miało przynieść średniowiecze.

'Do układu liturgicznego opisanego w Ordo Romanus I przechodzono stopniowo. Tworzące go treści stanowią kompilację elementów przyswajanych, rozwijanych bądź też skracanych przez co najmniej cztery stulecia. W jakimś stopniu proces ten ukazuje następujące pobieżne streszczenie: ( psalm na wejście (dla potrzeb procesji towarzyszącej Mszy Papieskiej w bazylikach; ok. 430 roku), Kyrie w formie litanii fok 495 roku; później skrócone). Gloria in ezcełsis (w Latałeś — ok. 350 roku; w Mszy ok. 500 roku), kolekta (ok. 440 roku), czytania (pierwotnie trzy lub cztery, ale około V wieku już tylko dwa), psalmy pomiędzy czytaniami (do IV wieku), Alleluja (przyjmuje się z praktyk wielkanocnych — VI wiek), homilia (od najdawniejszych czasów, ale przed VII wiekiem zanikła), odesłanie katechumenów (ukształtowane w IV wieku, zanikło w VI wieku), modlitwy wiernych (uroczyste modlitwy II stulecia, zastąpione litanią wstępną ok. 495 roku), obrzęd pokoju (w II wieku przed Ofiarowaniem; w okresie do V wieku przeniesiony i umieszczony przed Komunią), Ofiarowanie (bardzo powszechna praktyka przed IV wiekiem), Dziękczynienie (modlitwa eucharystyczna; najstarsze teksty pochodzą z II wieku),

129

1

W języku angielskim występuje termin _rEvensong” — Pieśń Wieczorna, uływ«5 na oznaczenie Nieszporów, a jeszcze częściej — Modlitwy Wieczornej, o której mim w Book of Common Prayer — przvp. wyd    •'y-J

2

Wyczerpujące wprowadzenie do wielu tych zagadnień stanowi praca C iłontaa The Siudy of Ltiurgy {Studia liturgiczne), Londyn 197ft lano zwarte opracowanie to książka J. D. Cnchtona A Short Hietory of tlte Most iKrótka kiszona Matyi Londyn 1983. Jednakże klasycznym studium w zakresie omawianej problematyki fmrmfgr J. A. Jungmanna The Mass of the Roman Rite [Msza w ramach obrządku mtnsktegf/> Nowy Jork 1951-1955.