40613 P4210050

LITURGIA ŚREDNIOWIECZNA

Hymn

Hymny są to stosowane przez chrześcijan teksty, które nie pochodzi z Pisma Świętego. Mają one budowę stroficzną, ścisłe i wyraziste ukśżtaj. towanie metryczne, a każda strofa ma tę samą melodię.

Wymieniane już w regule św. Benedykta (VI wiek), hymny występo. wały do XI wieku we wszystkich nabożeństwach, zarówno w zwyczajach monastycznych, jak i diecezjalnych. Wiele hymnów powstało we wczesnych wiekach Kościoła łacińskiego, chociaż ich obszerny repertuar po. wstawał przede wszystkim w średniowieczu.

W Matutinum i Godzinach mniejszych hymn poprzedzał główną czę& psalmodii; w Laudes, Nieszporach i diecezjalnej Komplecie hymn następował po psalmodii i czytaniu; w monastycznej Komplecie hymn następował, dość nieoczekiwanie, po psalmodii; poprzedzał natomiast czytanie.

W Komplecie i Godzinach mniejszych w przeciągu roku hymn zmieniał się nieznacznie. Tekst był zasadniczo niezmienny (chociaż czasami pojawiały się okresowe zmiany), natomiast melodia była często okresowa. Matutinum, Laudes i Nieszpory wykorzystywały hymny wspólne, okresowe i własne — wybrane zgodnie z okresem liturgicznym i określonym dniem roku kościelnego. Hymny wspólne mogły mieć melodie „okresowe”. Pewna liczba hymnów własnych została zebrana w commune sanctorum W niektórych zwyczajach, w przypadku pewnych świąt głównych i świąt rytu zdwojonego, hymn zastępowano sekwencją (prosa).

Werset i odpowiedź

Częstym zjawiskiem był prosty dialog (oznaczony w księgach jako V. i %) pomiędzy prowadzącym Oficjum (niekoniecznie księdzem) i resztą wspólnoty. Typowy jest tu dialog otwierający nabożeństwo — Deus in adiuto-rium. Werset i odpowiedź były także śpiewane po większości hymnów (chociaż nie dotyczyło to monastycznego Matutinum i Komplety). Inne przykłady wyszczególnione są w dalszej części tego rozdziału. Niektóre wersy były własne; większość stanowiły wersy wyjęte z psalmów. Śpiewano je wykorzystując jedną z niewielkiej grupy prostych formuł melodycznych; niektóre z nich mogły zmieniać się w zależności od rangi dnia.

Lekęja lub czytanie

Czytanie pochodzące z Pisma Świętego lub z pism Ojców Kościoła określano pojęciem lekcja Uectio) lub czytanie krótkie (capitulum). Z wyjątkiem Matutinum czytanie krótkie (capitulum) było bardzo krótkie nierzadko ograniczone nawet do jednego wersu. Wiele recytowano oczywiście z pamięci. Miały one często charakter okresowy lub własny, ale istniały także grupy wspólne dla każdego nabożeństwa do wyboru ad libitum (według uznania). W najmniejszym stopniu zmieniały się czytania w Godzinach mniejszych i Komplecie.

Dłuższe czytania (lectiones) stosowano w Matutinum. Przed każdym czytaniem lektor prosił o błogosławieństwo i je otrzymywał. W dłuższej formie Matutinum przewidywano trzy grupy lekcji, po jednej w każdym nokturnie: pierwsza grupa z Pisma Świętego, druga — czytania patrystyczne lub hagiograficzne, trzecia — homilia do tekstu Ewangelii z dnia (przed czytaniem recytowano stosowny wers).

W zwyczaju diecezjalnym każda grupa obejmowała 3 czytania (w sumie 9 czytań); w zwyczaju monastycznym natomiast dla każdego nokturnu przewidywano po 4 czytania (łącznie 12 czytań). W ciągu roku historiae, czyli czytania z Pisma Świętego, przemierzały całą Biblię (wyłączając Ewangelie). W niedziele po Zesłaniu Ducha Świętego brewiarze powszechnie oddzielały czytania pierwszych dwóch nokturnów (wymienione według księgi biblijnej) od trzeciego nokturnu (według niedziel). Wiele świąt miało czytania własne.

W przypadku mniej ważnych dni liczba czytań w Matutinum zmieniała się w zależności od zwyczaju (diecezjalnego bądź monastycznego), rangi dnia i okresu liturgicznego. Ten złożony problem form Matutinum jest przedmiotem szczegółowych rozważań w dalszej części tego rozdziału.

Zarówno czytania krótkie, jak i te bardziej rozbudowane recytowano na jednym z niewielkiej grupy wyznaczonych tonów (formuły melodyczne), w sposób porównywalny do recytacji Listu Apostolskiego czy Ewangelii w Mszy. Obydwie formy czytań w Oficjum kończyły się często wersetem i odpowiedzią:

V. Tu autem Domina miterere nobis % Dto gratias

(ty zaś Panie zmiłuj się nad nami. Bogu niech będą dzięki.)

Praktyka w tym względzie różniła się: w niektórych przypadkach wypowiadano tylko odpowiedź Deo gratias; w okresie Adwentu i Wielkiego Postu w Matutinum wypowiadano tylko werset Tu autem, w czasie Wielkiego Tygodnia i w Oficjum za zmarłych obydwa teksty pomijano. Jeśli czytanie zaczerpnięte było ze Starego Testamentu, mógł pojawić się werset Haec dicit Dominus conuertimini ad me et salvi eritis (Tak mówi Pan: zwróćcie się ku Mnie, a będziecie zbawieni).

W zwyczaju monastycznym dłuższa forma Matutinum przewidywała Ewangelię po Te Deum laudamus. Był to tekst Mszy z dnia, który

101